قاب دودی برای چشمان شما

نیلوفر ذوالفقاری
تا همین چند سال پیش، استفاده از عینک آفتابی بیشتر از آنکه یک ضرورت برای حفظ سلامتی چشم‌ها باشد، با هدف زیبایی یا کامل کردن تیپ و ظاهر افراد انجام می‌شد. خیلی‌ها عینک آفتابی را وسیله‌ای غیرضروری و لوکس می‌دانستند و شاید حالا عجیب به‌نظر برسد، اما حتی بعضی افراد از اینکه عینک آفتابی بزنند خجالت می‌کشیدند! اما حالا دیگر عینک آفتابی جایش را بین وسایل شخصی ضروری که برای حفظ سلامت چشم‌ها لازم است، باز‌کرده و دیگر کودک و پیر و جوان، حواسشان هست که در روزهای آفتابی حتما آن را همراه داشته باشند. داشتن عینک آفتابی چه لزومی دارد؟ اگر از آن استفاده نکنیم چه اتفاقی برای چشم‌هایمان می‌افتد و برای انتخاب یک عینک آفتابی استاندارد، حواسمان باید به چه نکاتی باشد؟ این پرسش‌هایی است که در این گزارش به آنها پاسخ می‌دهیم. پس این شما و این فوت‌و‌فن انتخاب یک قاب دودی استاندارد برای چشمان شما در این روزهای آفتابی تابستان.

   نورهای مضر خورشید
رسیده‌ایم به میانه‌های فصل فرمانروایی خورشید، تابستانی که آفتاب تند و تیز می‌تابد و البته حسابی چشم‌ها را می‌زند. هرچند نور خورشید زندگی‌بخش است، اما می‌تواند ضررهایی هم داشته باشد. اشعه ماورای بنفش خورشید یا همان (UV) دارای 3نوع طول‌موج A، B و C است. نوع A بیشتر توسط عدسی چشم جذب می‌شود و ضرری برای چشم ندارد. نوع C در لایه ازن جذب می‌شود و به زمین نمی‌رسد، ولی آن قسمتی که برای چشم مضر است، نوع B است که عامل سوختگی پوست هم می‌شود. این همان طول موجی است که باید از رسیدن آن به چشم‌هایمان جلوگیری کنیم؛ چرا که به‌شدت به بینایی ما آسیب‌می‌زند. دانشمندان معتقدند که تماس زیاد با اشعه ماورای‌بنفش نوع B می‌تواند در طولانی‌مدت، بیماری‌های برگشت‌ناپذیر چشمی مانند آب مروارید، تغییر در مرکز دید، ناخنک چشم و حتی آفتاب‌‌سوختگی چشم را به‌وجود آورد. این بیماری‌ها می‌توانند سبب تاری دید، دردناک شدن و قرمزی چشم، ریزش اشک، اختلال موقت دید و در برخی موارد منجر به نابینایی شوند. قرار‌گرفتن طولانی‌مدت و بدون محافظت در معرض پرتوهای فرابنفش خورشید می‌تواند به شبکیه چشم آسیب برساند. آسیب ناشی از قرار گرفتن در معرض نور خورشید می‌تواند موجب تشکیل توده‌های کدر در لبه قرنیه شود که امکان بزرگ‌شدن آنها و بروز اختلال در دید انسان وجود دارد.

تاریخچه ساخت عینک‌های آفتابی
مخترعان نخستین نسل از عینک آفتابی، ساکنان قطب شمال بوده‌اند. آنها ورقه‌هایی از جنس دندان شیر دریایی را یک شکاف باریک برش می‌دادند و به‌صورت تخت به چشم می‌زدند. این عاج‌ها حاوی سوراخ‌هایی بودند که قابلیت دیدن را امکان‌پذیر می‌کردند و به این ترتیب چشم‌هایشان را از اشعه‌های مضر خورشید حفظ می‌کردند. امپراتور روم از نخستین کاربران عینک دودی خارج از منطقه شمال و قطب بود. اسناد باستانی نشان می‌دهد که عینک‌های دودی کریستال در هنگام قضاوت در دادگاه‌های باستانی چین استفاده می‌شد تا در هنگام پاسخ، حالات چهره پوشانده شود. جیمز آیکوچ در قرن 18میلادی لنزهای رنگی را در عینک‌ها مورد آزمایش قرار داد. او معتقد بود که لنز‌های رنگی سبز یا آبی هر کدام می‌توانند نوع خاصی از عیوب بینایی را اصلاح کنند. در نهایت در ابتدای قرن بیستم، استفاده از عینک آفتابی در میان اشخاص مشهور و سلبریتی‌ها رواج‌یافت. نخستین عینک آفتابی‌های ارزان‌قیمت را که از جنس سلولوئید بودند، فردی به نام سم فاستر در سال 1929در آمریکا ساخت. هم‌اکنون شهر شیامن در چین بزرگ‌ترین تولیدکننده عینک آفتابی در جهان است و همه‌ساله 120میلیون عینک به نقاط مختلف دنیا صادر می‌کند. در ایران نخستین عینک آفتابی در دوره قاجاریه و با شروع سفرهای برون‌مرزی ناصرالدین شاه به کشور وارد شد و می‌توان از او به‌عنوان نخستین فرد دارای عینک آفتابی در ایران نام برد. عینک آفتابی در سال‌های بعد در دوران پهلوی و پس از هجوم متفقین به ایران رواج بیشتری پیدا کرد.

   چرا عینک آفتابی؟
مقدار کمی تماس با اشعه ماوراءبنفش جهت تولید ویتامینD ضروری است ولی تماس طولانی‌مدت آن برای چشم مضر است. از آنجا که عینک آفتابی تا صددرصد از اشعه ماوراءبنفش را جذب می‌کند، استفاده از عینک‌های آفتابی و تا حدی کلاه‌های لبه‌دار برای جلوگیری از صدمات امواج ماوراءبنفش ضروری است. عینک آفتابی نوعی از عینک است که زیادی نور خورشید را جذب کرده و پرتوهای مضر نور خورشید به‌ویژه اشعه ماوراءبنفش را به‌طور کامل جذب می‌کند، گفت: میزان نور خورشید در هر محیط، با واحد کاندلا بر مترمربع (2cd/m) اندازه‌گیری می‌شود. حداقل میزان نور لازم برای دید طبیعی، 2cd/m ۳۵۰ است ولی تا 2cd/m ۲۰۰۰ نیز چشم انسان راحت است و احساس خستگی نمی‌کند. در بسیاری از محیط‌های خارج از منزل، میزان نور بسیار بیشتر از این مقدار است. عینک‌های آفتابی از نظر نور مرئی دارای 2ویژگی میزان عبور نور و رنگ هستند. عینک‌های آفتابی معمولی (استاندارد) معمولاً ۱۵ تا ۲۵ درصد از نور را عبور می‌دهند که این میزان برای اکثر فعالیت‌های روزمره کافی است. در سایه، میزان نوری که با این عینک‌ها به چشم می‌رسد حدود 2cd/m ۶۰ است که برای دیدن، همچنان کافی است. البته برای فعالیت‌های خاصی که در محیط‌های بسیار پرنور انجام می‌شوند عینک‌های تیره‌تری لازمند. بیشترین ضرورت استفاده از عینک آفتابی در کودکان است؛ چون ساختمان چشم کودکان به‌خصوص عدسی چشم آنها شفاف و حساس است و مقدار زیادی از نور ماوراءبنفش و نور آبی می‌تواند وارد چشم آنها شده و به مرور زمان باعث تغییر شبکیه و حتی کاهش دید شدید شود.

   اگر عینک نزنیم
وقتی که نور خورشید از هر سطحی مانند آب، برف و شیشه منعکس شود، شدت تابش آن شدیدتر می‌شود. به این اثر، تابش خیره‌کننده می‌گویند که می‌تواند روی چشم‌ها تأثیر منفی بگذارد. ایجاد ناخنک، آب‌مروارید، صدمه قرنیه به‌خصوص هنگام اسکی روی برف و آب، صدمه ماکولا که عمدتاً توسط امواج مادون‌قرمز ایجاد می‌شوند جزو آسیب‌هایی هستند که امواج نامرئی به‌خصوص ماوراءبنفش نوع b ایجاد می‌کند. بعضی افراد استعداد بیشتری برای ابتلا به بیماری‌های چشمی ناشی از UV دارند. مبتلایان به بیماری‌های خاص چشمی لازم است در بیرون از خانه همیشه از چشم خود محافظت کنند. در کشور ما سالانه بیش از هزاران نفر تحت عمل آب‌‌مروارید قرار‌می‌گیرند. در جریان این جراحی­‌ها، عدسی طبیعی چشم برداشته شده و به این ترتیب چشم تا حد بیشتری در معرض خطرات ناشی از UV قرار می‌‌گیرد. داروهای حساس‌کننده به نور (داروهایی که پوست شما را به نور حساس­‌تر می‌کنند) می‌توانند چشم شما را هم به نور حساس‌­تر کنند. اشعه‌های خورشید باعث بیماری تخریب بافت ماکولای چشم می‌شوند که می‌تواند بر میزان وضوح و شفافیت بینایی تأثیر‌بگذارد و حتی باعث کوری شود؛ مثلا وقتی طول‌موج نوع B روی برف می‌تابد، می‌تواند موجب کوری برگشت‌پذیر شود و فرد برای 12تا 48ساعت بینایی خود را از دست بدهد. عینک‌های آفتابی نمی‌توانند چشم‌ها را در مقابل نورهای بسیار شدید برخی منابع تولیدکننده نور محافظت کنند. جوشکاری، نورهای شدید برنزه‌کننده، شرایط شدید برفی یا نگاه مستقیم به نور آفتاب (مثلاً حین خورشیدگرفتگی) از این موارد هستند که نگاه مستقیم به هر یک از آنها بدون محافظ مناسب، می‌تواند باعث بروز مشکلات شدید چشمی و حتی از‌دست‌رفتن دائمی دید مرکزی شود.

تقلبی نخرید
شاید قیمت بالای عینک‌های آفتابی خوب یا تنوع‌طلبی برای داشتن عینک‌های مختلف، بعضی افراد را برای خرید نمونه‌های تقلبی آن وسوسه کند، اما اگر بدانند با این کار چه آسیبی به چشم‌هایشان وارد می‌شود، حتما در این تصمیم اشتباه تجدیدنظر می‌کنند. عینک آفتابی باعث می‌شود مردمک چشم باز شود و اگر این عینک استاندارد نباشد و نتواند UV را جذب کند، تمام اشعه‌های مضر به داخل چشم نفوذ می‌کنند. در لنز عینک‌های دودی ارزان ماده‌ای به‌کار می‌رود که فقط 40درصد از UV را جذب می‌کند و به همین دلیل است که این عینک‌ها برای چشم بسیار مضر هستند. بهترین راه شناخت و انتخاب عینک دودی استاندارد، استفاده از دستگاه UV متر است که اغلب در عینک‌فروشی‌های معتبر پیدا می‌شود. بدون استفاده از این دستگاه برای تشخیص استاندارد بودن عینک‌های دودی، انتخاب یک عینک دودی مناسب، حتی برای چشم‌پزشکان هم سخت و غیرممکن خواهد بود. این دستگاه باید UV عینک را از 98درصد به بالا نشان دهد. گاهی علامت 400UV در کنار برخی از عینک‌های دودی درج شده که نشان‌دهنده قابلیت حفاظت آن عینک است. عینک را جلوی نور مهتابی بگیرید و آن را به بالا و پایین حرکت دهید. انحنای نور را بررسی کنید، اگر راستای نور به‌هم‌نریزد، شیشه عینک شما صاف و بدون موج است.

   مراقبت از گنجینه چشم‌ها
چشم‌های ما پنجره‌ای رو به همه دیدنی‌های زندگی هستند. اهمیت سلامت آنها آنقدر واضح است که لازم نیست درباره آن حرف بزنیم. به جز استفاده از عینک‌های آفتابی استاندارد، مراقبت‌های دیگری هم هستند که می‌توانیم برای حفظ سلامت چشم‌هایمان انجام دهیم. انجام فعالیت در نور کافی یکی از این مراقبت‌هاست، نور خوب نوری است که دارای روشنایی کافی بوده، خیره‌کننده نباشد و به‌طور یکسان پخش شود. نور کم یا خیره‌کننده باعث می‌شود که چشم با دشواری بیشتری کار کرده و در نتیجه فشار بیشتری به آن وارد شود. مطالعه در نور شدید هم می‌تواند آسیب ایجاد کند. مکانیزم‌های مختلفی را برای شکل‌گیری این آسیب می‌شود مطرح کرد که یکی از آنها، افزایش شدت نور صفحه نمایش است. صفحه‌ نمایش برای اینکه در محیط‌های پرنور به خوبی دیده شود، باید نور بیشتری داشته باشد. بیشتر اوقات این کار را به‌صورت دستی انجام می‌دهیم یا اینکه بسیاری از وسایل‌ الکترونیک مثل موبایل و تبلت به شکل اتوماتیک این تغییر را ایجاد می‌کنند. انعکاس نور شدید هم برای چشم مضر است. بهترین روش مراقبت از چشم‌ها در کار با صفحه نمایش این است که در هر 30دقیقه تا یک ساعت، دست از کار بکشیم و به دور دست نگاه کنیم و مرتب پلک بزنیم. این کار باعث می‌شود جریان‌های عصبی چشم فعال شوند و از نزدیک‌بینی پیشگیری شود. مردمک چشم متناسب با نوری که به آن می‌تابد باز و بسته می‌شود و اگر نور محیط با مانیتور، موبایل یا تبلت شما مطابق نباشد چشم برای سازگار شدن با محیط به‌خود فشار می‌آورد، به همین دلیل هرگز در محیط تاریک به صفحه نمایش موبایل یا تبلت خود نگاه نکنید. مرکز مانیتور باید حدود 10تا 20سانتی‌متر پایین‌تر از چشمان شما باشد. حواستان به تامین ویتامین‌های بدنتان باشد.

   ظاهر عینک هم مهم است
البته که موقع خرید عینک آفتابی باید قبل از هرچیز از کیفیت استاندارد آن مطمئن شویم، اما به هر حال ظاهر آن هم مهم است. نخستین نکته‌ای که باید به آن توجه کنید، اندازه فریم است. فریم عینک باید درست اندازه صورت باشد؛ طوری که انگار دقیقا برای صورت شما ساخته شده است. معمولا 3عامل مهم در انتخاب فریم عینک اهمیت دارد که به‌ترتیب عبارتند از: اندازه لنزها، اندازه پل و اندازه دسته‌ها. همه این اندازه‌ها باید بر اساس استانداردهای تعریف‌شده و با هم متناسب باشند. نکته بعدی توجه به فرم صورت برای انتخاب قاب عینک مناسب است. عینک آفتابی با فریم‌های تیره‌تر برای افرادی با صورت دایره‌ای، بسیار مناسب‌تر خواهد‌بود. این افراد باید عینکی را انتخاب کنند که صورت آنها را باریک‌تر نشان دهد و شکل صورت آنها را به شکل بیضی نزدیک‌تر کند؛ یعنی عینکی که پهنای آن بیشتر از ارتفاعش باشد. برای افرادی با صورت بیضی شکل، هدف اصلی حفظ تعادل صورت است. به همین دلیل این افراد باید از انتخاب عینک آفتابی بسیار بزرگ، پرهیز کنند. ترجیحا این افراد باید فریم عینکی به اندازه صورت خود انتخاب کنند. در نهایت نیز افرادی با صورت بیضی شکل، بهتر است که عینک‌هایی را انتخاب کنند که خط بالایی عینک آنها از خط ابرو‌ها آغاز شود. عینک‌های آفتابی به شکل مربعی یا مستطیلی، تعادل چهره افراد دارای صورت مربعی را بر هم می‌زند. بنابراین این افراد برای حفظ تعادل در صورت خود باید قاب‌های گرد را انتخاب کنند. تناسب اندازه عینک با اندازه صورت اهمیت زیادی دارد و باعث می‌شود که فرد در نهایت عینکی دارای استانداردهای لازم را انتخاب کند.

چه عینکی استاندارد است؟
حالا که همه ضررهای نور تند آفتاب برای چشم‌ها را مرور کردیم، باید دنبال راه‌حلی برای جلوگیری از ورود این اشعه‌های مضر به چشم‌هایمان باشیم. راه‌حل، استفاده از عینک آفتابی است. اینجاست که استاندارد بودن عینک آفتابی اهمیت بیشتری پیدامی‌کند. یک عینک آفتابی خوب باید بتواند اشعه‌های فرابنفش نورخورشید را به میزان 98درصد به بالا جذب کند؛ به‌عبارتی دستگاه UV متر موجود در عینک‌فروشی، در تست عینک آفتابی باید میزان UV400 را نشان دهد. داشتن این فاکتور حفاظتی، اصلی‌ترین ویژگی یک عینک آفتابی استاندارد است. در انتخاب عینک آفتابی دقت کنید که لازم نیست رنگ آن آنقدر تیره باشد که چشمان شما از پشت آن دیده نشود. چنین عینک‌هایی دید شما را کم می‌کنند. عدسی‌های غیراستاندارد معمولا سطح ناهموار و غیریکنواختی دارند. برای اطمینان از عدم‌وجود انحراف در عدسی می‌توانید عینک را به چشم بزنید و به یک سطح منظم مثل لبه میز یا خطوط بین کاشی‌ها نگاه کنید و در همین حال سرتان را به بالا و پایین و چپ و راست حرکت دهید. اگر عدسی استاندارد باشد، این خطوط با حرکت چشم شما همچنان صاف باقی می‌مانند و در غیراین صورت، کج و معوج می‌شوند. عینک آفتابی باید کل فضای چشم و اطراف آن را در‌بر‌بگیرد. مطالعات نشان داده است اشعه ماوراءبنفش از اطراف قاب عینک‌های آفتابی کوچک عبور کرده و به چشم می‌رسند. رنگ‌های مختلف عینک آفتابی هم ممکن است موقع انتخاب شما را سردرگم کند، بهترین رنگ برای عینک‌های آفتابی، رنگ خاکستری است که با وجود کم کردن نور، رنگ اشیا و محیط اطراف را برای استفاده‌کننده عوض نمی‌کند. عینک‌های آفتابی قهوه‌ای‌رنگ و سبز‌رنگ هم در بازار وجود دارند. عینک‌های قهوه‌ای، نور آبی آسمان را کاهش و حساسیت به تفاوت رنگ‌ها را افزایش می‌دهند که برای رانندگی طولانی، مطلوب هستند. به‌طور کلی بهترین رنگ برای عینک‌های آفتابی، ابتدا خاکستری و پس از آن قهوه‌ای است. به‌دنبال عینکی باشید که شیشه آن در برابر خراشیدگی مقاوم است؛ بسیاری از عینک‌های موجود در بازار شیشه‌های آسیب‌پذیری دارند.

اشعه‌های خورشید باعث بیماری تخریب بافت ماکولای چشم می‌شوند که می‌تواند بر میزان وضوح و شفافیت بینایی تأثیر‌بگذارد و حتی باعث کوری شود؛ مثلا وقتی طول‌موج نوع B روی برف می‌تابد، می‌تواند موجب کوری برگشت‌پذیر شود و فرد برای 12تا 48ساعت بینایی خود را از دست بدهد