جاسوس درون جیبت را بشناس

سمیرا مصطفی نژاد_روزنامه نگار

سریال «جهان غرب» ساخته جاناتان نولان روایتگر سرنوشت روبات‌هایی انسان‌نماست که از هویت، تحت کنترل و پوچ بودن جهان اطراف خود خبر ندارند. کوچک‌ترین رفتارها و تکانه‌های روانی این موجودات تحت نظر و کنترل انسان‌ها رخ می‌دهند و زمانی که ناخود‌آگاهی این موجودات به ‌خودآگاهی در سطح انسان و فراتر از آن می‌رسد، چالش بزرگ داستان آغاز می‌شود. اگر با دیدن فصل اول این سریال برای شخصیت‌های ساختگی که سرنوشتشان تحت کنترل انسان است دل سوزانده‌اید، بهتر است ابتدا نگاهی دقیق‌تر به جهان اطراف خود بیندازید. در جهان درهم تنیده با فناوری و ارتباطات امروز، باور‌داشتن به حریم خصوصی و انتخاب شخصی، یک خودفریبی بزرگ است. بسیاری از فعالیت‌های انسان مدرن در جهان پیرامونی تحت سلطه جهان مجازی، توسط شرکت‌ها و غول‌های فناوری هدایت می‌شوند؛ از انتخاب پوشش و مدل مو گرفته تا انتخاب مقصد سفر بعدی و رنگ کیف پولی که می‌خواهید به دوست‌تان هدیه دهید. شرکت‌های فروش داده، این توانایی را دارند که کوچک‌ترین رفتارها و تکانه‌های روانی کاربران فضای مجازی را تحت نظر گرفته و جمع‌آوری کنند و به شرکت‌های تبلیغاتی بفروشند.

موبایل به مثابه جاسوس
چندبار برایتان پیش آمده که پس از صحبت حضوری یا تلفنی با دوست یا آشنایی درباره یک محصول، یک سفر یا یک کتاب، تبلیغی درباره همان محصول، همان مقصد سفر یا همان کتاب را در گوشه صفحه مرورگر اینترنت خود ببینید؟ بسیاری از افراد بارها و بارها این تجربه غریب و ترسناک را داشته‌اند. برنامه‌ای به نام آلفونسو و برنامه‌های مشابه آن در پس این تجربه غریب قرار دارند. نیویورک‌تایمز نخستین بار این برنامه را در دسامبر2017 معرفی کرد؛ برنامه‌ای که نه تنها استفاده از آن قانونی نیست، بلکه ابهاماتی که درباره آن وجود دارد به آن معنی است که هیچ‌کس نمی‌داند گوشی‌های موبایل چه زمانی در حال استراق‌سمع مکالمات کاربر هستند. برنامه‌ آلفونسو در اصل برای جمع‌آوری داده‌های تلویزیونی برای فروش به شرکت‌های تبلیغاتی ساخته شد. این برنامه یا برنامه‌های مشابه آن، در دل اپلیکیشن‌های بازی گنجانده و پنهان می‌شوند تا پس از نصب روی گوشی، به استراق سمع آنچه کاربر در تلویزیون تماشا می‌کند بپردازد. زمانی که کاربر اپلیکیشن بازی حاوی نرم‌افزار آلفونسو را نصب می‌کند، با پذیرفتن شرایط اپلیکیشن رسما گوشی خود را به میکروفونی تبدیل خواهد کرد که اطلاعات مورد توجه شرکت‌های تبلیغاتی را گرد‌آوری کرده و ارسال می‌کند. این برنامه‌ها تنها برای تبلیغات تلویزیونی طراحی نشده‌اند؛ ده‌ها شرکت به ‌دنبال ذخیره‌سازی انواع مختلفی از اطلاعات از طریق گوشی موبایل کاربران هستند و آلفونسو تنها برنامه‌ای است که برای اولین‌بار مورد توجه عموم قرار گرفت. ایندیپندنت در ژانویه سال 2018 گزارش داد بیش از 250 اپلیکیشن بازی در فروشگاه گوگل و ده‌ها اپلیکیشن در فروشگاه اپل به این نرم‌افزار مجهز هستند. خوشبختانه یک راه برای محافظت از خود در برابر چنین برنامه‌هایی وجود دارد. شرکت‌های سازنده اپلیکیشن موظفند اعلام کنند چنین برنامه‌ای در اپلیکیشن خود گنجانده‌اند و اگر کاربر حین نصب اپلیکیشن کمی حوصله به خرج دهد و شرح آن را بخواند، می‌تواند آگاهانه برای نصب یا نصب نکردن آن تصمیم‌گیری کند.

تجارت 200میلیارد دلاری 
آلفونسو، سوزنی ریز در انبار عظیم تجارت دلالی داده است. گرد‌آوری و فروش اطلاعات یا دلالی اطلاعات، تجارتی 200میلیارد دلاری متشکل از شرکت‌هایی است که تخصصشان گرد‌آوری اطلاعات شخصی کاربران و فروش این اطلاعات با اهداف تبلیغات و بازاریابی به شرکت‌های تبلیغاتی است. اگرچه کشورهای اروپایی و ایالت کالیفرنیا در آمریکا قوانین حریم خصوصی جدیدی را برای نظارت بیشتر بر تجارت اطلاعات تصویب کرده و به اجرا گذاشته‌اند، اما قرار نیست این قوانین از حجم فعالیت شرکت‌ها بکاهد، تنها قرار است این فعالیت تحت نظارت مقرراتی جدید به فعالیت خود ادامه دهند.
این شرکت‌ها قادرند از هر نوع فعالیت انسانی در راستای شناخت الگوی رفتار مشتری هم‌راستا با اهداف بازاریابی خود اطلاعات جمع کنند: از اطلاعات ثبت شده مکتوب در مراکز و مؤسسه‌ها گرفته تا فعالیت‌های آنلاین، تاریخچه جست‌وجوهای اینترنتی، سابقه خرید در فروشگاه‌ها و حتی سابقه مرجوع ساختن کالاها. بسیاری از فروشگاه‌های بزرگ در جهان، اطلاعات مشتریان خود را در قالب برنامه‌های عضویت و اهدای کارت وفاداری گرد‌آوری کرده و آن را به دلالان اطلاعات می‌فروشند. مثلا اگر فردی از یک فروشگاه حیوانات خانگی خریدی کرده و کارت عضویت دریافت کرده باشد، فروشگاه اطلاعات او را به دلالی می‌فروشد تا او در ازای مبلغی بالاتر این اطلاعات را در دسترس شرکت‌هایی تبلیغاتی بگذارد که به‌ دنبال بازاریابی شخصی‌سازی شده میان صاحبان حیوانات خانگی هستند و هرچه این اطلاعات شخصی‌تر و جزئی‌تر باشند، تبلیغات اثرگذارتر و سود‌آورتر خواهند شد.

هر آدرس ایمیل 251دلار می‌ارزد
آمار سال2020 وب‌سایت تخصصی بازاریابی دیجیتال WebFX نشان می‌دهد بیش از 4 هزار شرکت در حوزه دلالی اطلاعات در جهان فعال هستند. شرکت acxiom به ‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین این شرکت‌ها، 23هزار سرور را به گرد‌آوری اطلاعات 500میلیون کاربر از سراسر جهان اختصاص داده است. نرخ گرد‌آوری اطلاعات این شرکت 3000 واحد داده در ازای هر نفر است. همچنین شرکت Equifax اطلاعات مربوط به فیش حقوقی 38درصد از شاغلان آمریکایی را در اختیار دارد، شرکت towerdata آدرس ایمیل 80درصد از کاربران آمریکایی را ذخیره کرده است و شرکت‌هایی مانند CampaignGRID و ProPublica از اطلاعات سیاسی و گرایش‌های حزبی 80درصد از رأی دهندگان آمریکایی باخبرند.
منوی قیمت دلالان اطلاعات نیز خواندنی است: قیمت لیستی هزار نفری از افراد مبتلا به بیماری‌هایی مانند بی‌خوابی، افسردگی یا اعتیاد 79دلار ارزش دارد. متوسط قیمت یک آدرس ایمیل 89دلار است، حال اگر این آدرس مورد توجه صنعت گردشگری قرار گیرد، قیمت آن 251دلار و اگر برای خرده‌فروش‌ها جذاب باشد 84دلار ارزش خواهد داشت. شرکت‌هایی نیز وجود دارند که برای دسترسی یا عدم‌دسترسی به اطلاعات کاربران پول پرداخت می‌کنند. برای مثال شرکت Datacoup در ازای دسترسی به‌ حساب کاربری شبکه‌های اجتماعی و تراکنش‌های مالی کاربران در ‌ماه 8 دلار پرداخت می‌کند یا شرکت reputation اطلاعات کاربر را در ازای سالی 99دلار از سرور‌های خود خارج می‌کند. همچنین بیشتر شرکت‌ها به کاربران نمی‌گویند که به چه اطلاعاتی از آنها دسترسی دارند، اما بعضی از آنها گزارش مصرف‌کننده ارائه می‌دهند. یکی از مشهورترین این شرکت‌ها Acxiom است که به کاربر اجازه می‌دهد تعداد داده‌های گرد‌آوری شده از خود را مشاهده کرده و داده‌های نادرست را اصلاح کند.
آمار و ارقام نشان از افزایش سال به سال محبوبیت تجارت دلالی اطلاعات در جهان دارد. میزان هزینه شرکت‌های آمریکایی برای تبلیغات آنلاین، شامل هزینه‌های دسترسی به اطلاعات کاربران، در سال2016 به 72.5میلیارد دلار رسیده بود. همچنین در سال2018 شرکت‌های آمریکایی، نزدیک به 19.2میلیارد دلار پول را فقط برای دستیابی به اطلاعات کاربران و تحلیل این اطلاعات هزینه کرده‌اند تا با تولید تبلیغات شخصی‌سازی شده، افراد را به استفاده و خرید خدمات یا محصولی خاص هدایت کنند. با افزوده شدن تنوع تجهیزات متصل به اینترنت در روزمرگی‌های انسان، انتظار می‌رود اشتیاق و طمع برای دسترسی به شخصی‌ترین اطلاعات کاربران و خلاقیت در ساخت تبلیغات تأثیرگذارتر نیز افزایش یابد. اما این پرسش همچنان باقی است که آیا دست بردن در انتخاب‌‌های شخصی و جهت دادن به تصمیم‌گیری‌ انسان‌ها با استفاده از تبلیغاتی که براساس اطلاعات خود آنها طراحی شده، تجارتی اخلاقی مبتنی بر انتخاب آگاهانه انسان‌هاست یا نوعی سودجویی براساس پنهانکاری و فریبکاری کسب و کارها؟