جمعیت نسوان وطن‌خواه
درتأسیس جمعیت
معراج قنبری
سال‌های نزدیک به انقلاب مشروطه، انجمن‌های زیادی در ایران ایجاد شد. انجمن‌های زنان نیز در این بین و البته به شکلی مخفیانه فعالیت خود را آغاز و در جهت حقوق زنان حرکت می‌کردند.
جمعیت نسوان وطن‌خواه (انجمن زنان میهن‌خواه) یکی از سازمان‌های شناخته شده‌ی زنان در تهران بود که سال ۱۳۰۱ توسط تعدادی از زنان روشنفکر ایرانی و با تلاش‌های «محترم اسکندری» ایجاد شد. هدف این جمعیت، ترویج حقوق زنان و بهبود شرایط دختران ایران زمین بود. از مهم‌ترین فعالیت‌های این گروه می‌توان به انتشار نشریه نسوان وطن‌خواه، برگزاری کلاس‌های تحصیلی دختران و اکابر، تأسیس بیمارستان برای زنان فقیر، برگزاری جلسه‌های سخنرانی و راهپیمایی و اجرای تئاتری به نام «آدم و حوا» اشاره کرد. چهره‌هایی چون میرزاده عشقی نیز از فعالیت‌های این انجمن حمایت می‌کردند.
بسیاری از اعضا و فعالان این جمعیت، گرایش‌های چپ داشتند که از جمله می‌توان به نورالهدی منگنه، مستوره افشار و فخرآفاق پارسا اشاره کرد.
محترم اسکندری سازمان دهنده اصلی این جمعیت و نخستین رئیس آن بود. زنی که همچون پدر و خانواده‌اش گرایش‌های چپ و سوسیالیستی داشت. سخنرانی او در حمایت از تحصیل زنان و علیه حجاب بود و راهپیمایی‌های اعضای جمعیت را برنامه‌ریزی می‌کرد. وی متولد تهران و پدرش محمدعلی میرزا اسکندری از مشروطه‌خواهان و مؤسسان انجمن آدمیت بود. او در 6 مرداد 1303 در 29 سالگی درگذشت. پس از مرگ او مستوره افشار مسئولیت این انجمن را عهده‌دار شد.
نسوان وطن‌خواه آخرین انجمن زنانی بود که در دوره‌ی سرکوب نشریه‌ها و احزابِ کشور به‌دست رضاشاه، در سال ۱۳۱۲ بسته شد. حمایت از دختران بی‌سرپرست، به دست آوردن حقوق زنان، رفع حجاب و ترویج کالاهای ایرانی از دیگر اهداف این انجمن بود. برای نمونه، یکی از شعارهای این جمعیت «پوشیدن لباس وطنی» بود. این انجمن نخستین گروه در ایران بود که، روز ۸ مارس مراسم نکوداشتی را برگزار کرد.
پیک سعادت نسوان
این انجمن مجله‌ای با نام «جمعیت نسوان وطن‌خواه ایران» را در ۱۱ شماره از ۱۳۰۲ تا ۱۳۰۵ منتشر کرد. این نشریه ارگان رسمی و محل انتشار و انتقال تفکرها و اندیشه‌های اعضای این جمعیت بود. آن‌ها در ادامه؛ سال ۱۳۰۶ خورشیدی پیک سعادت نسوان، با صاحب‌امتیازی و مسئولیت «روشنک نوعدوست» را در رشت منتشر کردند؛ اما به واسطه مقاله‌ها و محتوای ادبی و اجتماعی‌اش در دیگر نقاط ایران نیز خواننده داشت. هدف از انتشار این نشریه، سوق دادن زنان به سمت و سوی مسائل اجتماعی و فرهنگی و آموزش و بهداشت بود.
روشنک نوعدوست روزنامه‌نگار و از فعالان حوزه زنان بود. او در ۱۲۹۷ مدرسه‌ای با ۳کلاس برای زنان و دختران در رشت تاسیس کرد. مدرسه او تا انقلاب اسلامی دایر و فعال بود. او به سبب بیماری‌های مختلف‌اش در ۱۳۳۸ عازم تهران شد معالجه افاقه نکرد و در بیمارستان درگذشت و در ابن‌بابویه آرام گرفت.
پیک سعادت نسوان در شماره دوم خود به دلیل اشتباه‌های تایپی در شماره نخست، از خوانندگان‌اش عذرخواهی کرد و نوشت: «در این کشور زنان محجبه نمی‌توانند به چاپ‌خانه‌ها بروند چون مردان با چشمانی پُر از حرص آنان را می‌نگرند.»
