دعوای حقوقی ایران و اروپا درکمیسیون برجام

اسماعیل سلطنت پور_خبرنگار

با خروج آمریکا از برجام و ناتوانی اروپا از عمل به وعده‌هایش مبنی بر مساعدت برای تجارت عادی ایران ازجمله خرید و فروش نفت و پتروشیمی و اقدامات ایران در کاهش تعهدات برجامی، آینده برجام به مخاطره افتاده است، اروپا ایران را تهدید به فعال کردن مکانیسم ماشه کرده اما در مقابل ایران درباره عواقب این اقدام اروپا خط و نشان جدی کشیده است.
روز گذشته جوزپ بورل، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا از تمدید جدول زمانی گفت‌وگو و مذاکره برای نجات توافق هسته‌ای «برجام» که در سال۲۰۱۵ به امضا رسید، تحت سازوکار حل و فصل اختلاف برجام خبر داد. اواخر سال گذشته 3 کشور اروپایی اعلام کردند به‌دلیل اختلاف با ایران بر سر برجام، مکانیسم ماشه را فعال کرده‌اند، با این حال جوزپ بورل، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا تأکید کرد که هدف اروپا از این گام بازگرداندن تحریم‌های شورای امنیت علیه ایران نیست.
بورل در بیانیه‌ای که به‌عنوان تضمین‌کننده معاهدات بین‌الملل در توافقنامه هسته‌ای بین ایران و قدرت‌های جهان ظاهر شده است، اظهار کرد: «این توافقنامه به‌دلیل پیچیدگی و مسائل مربوط به آن به زمان بیشتری برای رسیدگی نیاز دارد.»
وی افزود: «بنابراین جدول زمانی مکانیسم حل و فصل اختلافات برجام تمدید شده است.» بورل در اوایل‌ماه جاری به پاریس، لندن و برلین اعلام کرد که آنها باعث بروز اختلافات بیشتر در زمینه برجام شده‌اند و وی یک فرایند ۱۵ روزه را برای حل و فصل مشکلات موجود در توافقنامه هسته‌ای با ایران درنظر گرفته است.
چین و روسیه که از امضاکنندگان توافق برجام در سال ۲۰۱۵ در وین بوده‌اند به‌طور علنی نسبت به تصمیم اتحادیه اروپا مبنی بر تحریک و تعیین جدول زمانی اظهار نگرانی کردند. همه طرف‌های دخیل در این توافقنامه به جز دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا که با هدف اعمال مجدد تحریم‌های اقتصادی علیه ایران در اردیبهشت 97 از برجام خارج شد، می‌خواهند این توافقنامه را نجات دهند.
اروپایی‌ها در حالی از سازوکار حل اختلاف برجام سخن می‌گویند که هفته گذشته برجام پنجمین سالروز تولد خود را پشت سر گذاشت. در این 5سال ایران براساس بیش از 16گزارش مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به تعهدات خود ذیل برجام عمل کرد، اما از اردیبهشت سال گذشته ایران برای توازن دادن به برجام اعلام کرد انجام بخشی از تعهدات خود را تا بازگشت آمریکا به تعهدات خود یا جبران خسارات خروج آمریکا از برجام متوقف می‌کند.
براساس توافق هسته‌ای اگر اختلافی بین اعضای برجام پیش بیاید، کمیسیون مشترک برجام برای حل اختلاف تشکیل می‌شود و براساس ماده 26و 36 برجام ایران می‌تواند درصورت بازگشت تحریم‌های لغو شده همه یا بخشی از تعهدات خود را متوقف کند و دیگر طرف‌های برجام هم می‌توانند درصورت عمل نکردن ایران به تعهداتش کمیسیون حل اختلاف برجام را تشکیل دهند و درصورت حل نشدن اختلاف در سازوکاری تحت عنوان اسنپ‌بک برای ادامه لغو تحریم‌های شورای امنیت علیه ایران رأی‌گیری می‌شود و درصورت وتوی این قطعنامه توسط هر یک از دارندگان حق وتو، تحریم‌های ایران خودکار برمی‌گردد؛ این در حالی است که ایران اعلام کرده مقصر اصلی شرایط کنونی برجام خروج آمریکا از برجام و ناتوانی اروپا از عمل کردن به وعده‌هایش است. وزارت خارجه ایران 24 تیر به مناسبت سالگرد برجام بیانیه‌ای صادر و تأکید کرد: همراهی برخی اعضای باقیمانده برجام با توطئه‌های ایالات متحده علیه برجام به‌خصوص در جهت تخریب و تضعیف نظام رفع محدودیت‌های تسلیحاتی در سال پنجم تصویب برجام (مهرماه ۱۳۹۹) جای نگرانی بسیار داشته و همانگونه که مکررا تأکید شده است، مذاکره مجدد برجام و اصلاح نظام رفع تحریم‌ها تحت هیچ شرایطی قابل تحمل نبوده و پاسخ جمهوری اسلامی ایران، قاطع و تعیین‌کننده خواهد بود.
حسن روحانی، رئیس‌جمهور ایران پس از آغاز گام‌های کاهشی ایران در اردیبهشت سال قبل، نامه‌ای به سران اعضای باقی‌مانده در برجام نوشت و در آن اقدامات ایران درصورت فعال کردن مکانیسم ماشه توسط اروپایی‌ها را شرح داد. گفته می‌شود خروج از برجام، توقف پروتکل الحاقی و خروج از ان‌پی‌تی ازجمله واکنش‌های احتمالی ایران درصورت بازگشت تحریم‌های شورای امنیت است. محمدجواد ظریف، وزیر خارجه ایران سال گذشته نامه‌ ۱۴صفحه‌ای حقوقی و مستدل در این رابطه به جوزپ بورل، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا نوشت.
3 کشور اروپایی ‌ماه گذشته پیش‌نویس قطعنامه‌ای را در شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به تصویب رساندند که براساس آن ایران به تعهدات خود عمل نکرده است. این قطعنامه می‌تواند دستاویزی برای فعال کردن مکانیسم ماشه قرار بگیرد.
همان زمان وزیر خارجه ایران طی نامه‌ای به بورل، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا و هماهنگ‌کننده برجام، یک‌بار دیگر موارد عدم‌پایبندی کشورهای اروپایی را طبق بند ۳۶ برجام به کمیسیون مشترک جهت حل و فصل ارجاع و هشدار داد هرگونه مداخله در همکاری‌های پادمانی جاری بین ایران و آژانس مغایر با مفاد برجام بوده و می‌تواند بر مبانی همکاری‌های پادمانی موجود تأثیرات منفی داشته باشد. آمریکایی‌ها از یک سال قبل به بهانه نزدیک شدن موعد برچیده شدن تحریم تسلیحاتی ایران تلاش‌هایی را برای تمدید این تحریم‌ها آغاز کردند که این تلاش‌ها برای صدور قطعنامه شورای امنیت یا متوسل شدن به مکانیسم ماشه در حال پیگیری است؛ اگرچه چین، روسیه و حتی اروپا طرح آمریکا را ناشدنی تلقی کرده‌اند، اما اروپایی‌ها ممکن است با بردن پرونده ایران به شورای امنیت زمینه را برای وتوی قطعنامه تمدید لغو تحریم‌های ایران فراهم کنند.
محمدجواد ظریف 14تیر‌ماه و در واکنش به اقدامات اروپایی‌ها در صفحه توییتر خود نوشت: جنجال تبلیغاتی را باور نکنید. با توجه به نقض برجام توسط ایالات متحده و 3 کشور اروپایی (تروئیکا)، ایران دست‌کم در ۶ نوبت مکانیسم حل اختلاف را به جریان انداخته است. ظریف در ادامه به تلاش ایران در به جریان انداختن 6 نوبت مکانیسم حل اختلاف اشاره کرد.