مخابره سینگال‌های خطرناک از گسل‌مشا

الهام مصدقی راد_خبرنگار

«بیش از یک‌ماه است که گسل مشا فعال شده؛ البته این گسل فعالیت داشت، اما فعالیت آن بیشتر شده و نیاز است که ما بدانیم وضعیت لرزه‌خیزی آن چقدر است»؛ این جمله‌ای بود که دیروز رئیس سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران اعلام کرد. رضا کرمی‌محمدی هشدار داد و با وجود این گفت که اقدامات لازم برای آمادگی در حال انجام است.
حدود 2‌ماه پیش که زلزله 5ریشتری نیمه‌شب در دماوند، تهران را هم به لرزه درآورد، اسماعیل نجار، رئیس سازمان مدیریت بحران کشور از خانه‌اش در نارمک تا سازمان مدیریت بحران شهر تهران در بزرگراه جلال‌ آل‌احمد بیش از 2ساعت در راه مانده؛ مسیری که در موقعیتی عادی و در نیمه‌شب طی آن، حدود 20دقیقه زمان می‌برد. دلیل این اتفاق، هراس و نگرانی تهرانی‌ها از زلزله و حضور آنها در خیابان‌ها و بزرگراه‌های پایتخت بوده است. حال تصور کنید اگر زلزله‌ای شدیدتر تهران را بلرزاند و خسارت و آوار ساختمان‌ها، معابر شهری را مسدود کند، نیروهای امدادی چطور در پایتخت قفل شده عملیات انجام دهند و بحران را مدیریت کنند! در این بین، فعالیت گسل مشا در نزدیکی دماوند نیز از یک‌ماه قبل افزایش یافته و همین موضوع نگرانی‌هایی را ایجاد کرده است. به هر ترتیب آمادگی تهران در مقابل زلزله به‌عنوان غافلگیرکننده‌ترین و غیرقابل پیش‌بینی‌ترین بحران طبیعی، هرچند نسبت به یکی، دو دهه قبل افزایش چشمگیری یافته، اما همچنان ناکافی و نیازمند اقدامات اساسی است.

توان اندک تهران در مدیریت زلزله 6.5ریشتری
پیروز حناچی، ‌شهردار تهران با ابلاغ وزیر کشور به‌عنوان «‌فرمانده ستاد محلی پیشگیری، هماهنگی و عملیات پاسخ به بحران کلانشهر تهران» انتخاب شده است. در حکم ابلاغی وزیر کشور اهدافی همچون کاهش ریسک خطرپذیری، پیشگیری از ریسک‌های جدید و کاهش ریسک‌های موجود در سطح شهر تهران و تقویت تاب‌آوری و برگشت‌پذیری شهر در برابر حوادث و سوانح مورد تأکید قرار گرفته است. در همین راستا روز گذشته نخستین جلسه بعد از ابلاغیه وزیر کشور با حضور اعضای ستاد مدیریت بحران تهران برگزار و ضروریات و اقدامات انجام شده برای ارتقای توان پایتخت در برابر بحران با حضور شهردار تهران، ‌رئیس شورای شهر، رئیس سازمان پیشگیری و مدیریت بحران کشور و نمایندگانی از آبفا، ‌اداره گاز، برق، اورژانس و... مورد بررسی قرار گرفت.
قفل شدن معابر و بزرگراه‌های تهران، به‌هم‌ریختگی و ایجاد هراس و اضطراب در میان شهروندان حتی اگر خسارت سنگینی بر جای نماند، بروز مشکل در توزیع آب شرب سالم و پاسخگو نبودن بخش‌های درمانی در زمان وقوع بحران قابل توجه و... از موارد مطرح شده در این جلسه بود. براساس برآوردها و بررسی‌های ستاد پیشگیری و مدیریت بحران اگر زلزله‌ای 6.5ریشتری تهران را بلرزاند، 238هزار ساختمان در این شهر تخریب خواهد شد و 55میلیون مترمکعب حجم آوارها خواهد بود. ارگان‌های مربوطه نیز در 24ساعت اولیه امکان آواربرداری 4درصد از حجم آوارها را داشته و توان رسیدگی به 7.5درصد ساختمان‌ها را خواهند داشت. همچنین این شدت زلزله در پایتخت 11هزار مجروح برجای خواهد گذاشت که سیستم بهداشت و درمان توان مداوای 2.2درصد آنها را در اتاق عمل خواهد داشت. از سوی دیگر برآوردها و نتایج ریاضی سیستم‌های هوشمند و شبیه‌ساز نشان می‌دهد زلزله 6.5ریشتری تهران 5میلیون پناهجو و نیازمند اسکان و تغذیه اضطراری برجای می‌‌گذارد. در مجموع اعلام شد توانمندی سیستم مدیریت بحران تهران در زلزله 6.5ریشتری 18.3درصد خواهد بود.
گسل مشا به‌عنوان یکی از مهم‌ترین گسل‌های تهران، فعالیتش در یک‌ماه اخیر افزایش یافته است. این گسل مجهز به سیستم هشدار سریع زلزله است و به‌گفته رضا کرمی‌محمدی، رئیس سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران قرار است با اعتبارات درنظر گرفته شده، طی یک تا 2ماه آینده در دیگر نقاط و اطراف تهران نیز این سیستم فعال شود. او با بیان آنکه گسل‌های تهران به خوبی شناسایی نشده، افزود: «سیستم هشدار سریع کاربرد بسیاری در جایی مانند شرکت گاز دارد که چند ثانیه زودتر، جریان گاز را قطع کند. همچنین این سامانه مجهز به 50 شتاب‌نگار است که به محض وقوع زلزله، نقاط بسیار آسیب‌دیده را برای دریافت سریع‌تر نیروهای امدادی نشان خواهد داد.» 

بارگذاری سنگین در پادگان‌ها، ‌فرصت مدیریت بحران را می‌گیرد
شهردار تهران آمادگی فعلی تهران در برابر بحران را غیرقابل قیاس با 2دهه قبل اعلام کرد، اما همچنان آن ‌را ناکافی دانست. پیروز حناچی در این نشست به تاریخ تهران در مورد وقوع زلزله اشاره کرد و گفت: «زلزله‌هایی در گذشته رخ داده  که هم‌اکنون بعد از گذشت سالیان متمادی هنوز نشانه‌هایی از آنها یافت می‌شود و گاهی اوقات در عملیات حفاری تونل‌های مترو و 12متر زیرزمین، تجمع آجرهایی به چشم می‌خورد که نشان از کن‌فیکون شدن این شهر در گذشته دارد. این اتفاق در مورد ری نیز بارها رخ داده و زیر خاک ری 3لایه تمدن وجود دارد.» به‌گفته حناچی، اینها همگی نشان می‌دهد اصلی‌ترین بحران در مورد تهران، ‌زلزله است. او گفت: «حتی وقوع زلزله‌های شدید که تقریبا به فاصله 10سال در کشور رخ می‌دهد، نشان‌دهنده این است که باید زندگی کردن با زلزله را یاد گرفت.» شهردار تهران افزود: «در مورد تهران دستمان خالی نیست و تاکنون اقدامات خوبی انجام شده، اما دستگاه‌های زیربنایی همچون آب، ‌گاز و برق باید ایمنی تاسیسات خود را ارتقا دهند؛ در غیراین صورت در زمان وقوع زلزله، به اندازه قربانیان زلزله در این حوزه‌ها قربانی خواهیم داشت.» 
یکی از نیازهای تهران در زمان بحرانی مانند زلزله، پدهای هوایی به‌منظور نشستن و برخاستن بالگرد است تا جابه‌جایی نیروهای امداد و کمک‌رسانی و... سریع‌تر انجام شود. شهردار تهران نیز از شناسایی 100نقطه پد هوایی خبر داد و گفت:‌ «در شهری که تراکم واحدهای مسکونی، تراکم خانوار و تراکم نفرات در هر هکتار بالاست، نیازمند عرصه‌های باز برای مواقع بحرانی هستیم. پادگان06، پادگان قلعه‌مرغی، باند فرودگاه مهرآباد و پادگان دوشان‌تپه را به همین دلیل می‌خواهیم. اگر در این مراکز بارگذاری سنگینی انجام شود، این فرصت از شهر گرفته خواهد شد.» این همان مسئله‌ای است که متخصصان طراحی شهری و تاب‌آوری نیز بر آن تأکید کرده و معتقدند وجود فضاهای باز شهری، در مواقع بحرانی به شهر کمک زیادی کرده و آمادگی شهر را در تاب‌آوری ارتقا خواهد داد. هم‌اکنون نیز برخی شهرهای دنیا اقدام به توسعه فضاهای باز و بوستان‌ها کرده‌اند تا ضمن رعایت فاصله‌گذاری در زمان کرونا، از چنین محیط‌هایی در مواقع بحرانی نیز بیشترین استفاده را ببرند. شهردار تهران بر این موضوع نیز تأکید کرد که باید همانند ژاپن که تجربه زلزله‌هایش هم‌اکنون به‌عنوان راهکار و دستورالعمل در دیگر کشورها به‌کار می‌رود، هزینه سرپیچی از مقررات و استانداردها را افزایش داد تا آمادگی دائمی بالا برود.

آمادگی مدیریت بحران تهران باید به بیش از 50درصد برسد 
‌رئیس شورای شهر تهران هم مهم‌ترین نکته را مسئله مالی دانست و تأکید کرد: «بودجه‌ها و هماهنگی‌ها باید توان آمادگی مدیریت بحران شهر تهران را به بیش از 50درصد برساند.» محسن هاشمی‌رفسنجانی با بیان اینکه بیش از 50درصد دستورالعمل‌ها برای ایمنی شهر مربوط به دستگاه‌های دولتی است به اعلام آمادگی شورای شهر برای همکاری و هماهنگی با دیگر دستگاه‌ها به‌منظور ارتقای استانداردها اشاره کرد و تجربه همکاری با شرکت آب و فاضلاب را تجربه مثبتی خواند؛ همکاری‌ای که موجب بهره‌برداری فاز اول تصفیه‌خانه شمال‌غرب تهران در هفته آینده شده و آب شمال‌غرب تا یافت‌آباد را در شرایط اضطرار تامین خواهد کرد تا تهران در زمان وقوع بحران با مشکلات کمتری در حوزه تامین آب مواجه شود. هاشمی همچنین بر برگزاری جلسات مستمر و هماهنگی‌های مورد نیاز با استان‌های معین تهران در زمان وقوع بحران تأکید کرد تا وظایف استان‌ها به خوبی مشخص شده و آمادگی لازم ایجاد شود.

دعا کنیم زلزله نیاید
درصورت وقوع بحرانی شدید در تهران، 30استان کشور به‌عنوان استان‌های معین و یاری‌رسان هرکدام وظایف و مسئولیت‌هایی برای کمک به مدیریت بحران در پایتخت دارند؛ تهرانی که به گفته اسماعیل نجار، رئیس سازمان مدیریت بحران کشور مجموعه‌ای از بحران است و هرچه می‌گذرد این نگرانی‌ها بیشتر می‌شود. او در نشست دیروز با تأکید دوباره بر اینکه واقعا در کنار تمام تلاش‌ها برای ارتقای استانداردها باید دعا کنیم تهران زلزله نیاید به تجهیز پدهای بالگرد اشاره کرد و گفت: «از نیروی هوایی درخواست کردیم باند پادگان دوشان‌تپه را حفظ کنند. 24سال قبل برای تعمیر این باند بودجه درخواست شده، اما هنوز اتفاقی نیفتاده است.» او اضافه کرد: «حدود ۴۷۰منبع آب اضطراری برای تهران نیاز است که تا الان حدود 3 یا 4مورد از این منابع آماده شده است. طبق گزارش‌هایی که به ما داده‌اند با تمام اقدامات انجام شده، تنها ۱۸.۸درصد آمادگی در تهران وجود دارد، اما نکات دیگری نیز وجود دارد؛ آیا مثلا ظرفیت برای تردد آمبولانس‌ها وجود دارد که حالا بخواهند اینها تردد کنند؟» نجار پیشنهاد داد که پیش‌نویس سازوکار لازم برای فرماندهی میدان از سوی شهرداری تهران نهایی شده و به تصویب برسد.

مشا و گسلش کجاست؟
دشت مشا یکی از بخش‌های شهرستان دماوند است که آب و هوایی ‌بی‌نظیر دارد. این دشت در میان رشته‌کوه‌ها و دره واقع شده و در مجاورت جاده هراز بعد از آبعلی و قبل از تونل امامزاده هاشم قرار دارد. فاصله تهران تا مشا تقریبا ۷۹کیلومتر است. گسل مشا نیز حرکت‌هایی در ۱۰هزار سال گذشته داشته و تحقیقات نشان می‌دهد این گسل هر 1100سال یک‌بار یک زلزله مهم را سبب می‌شود. قطعه مسئله‌ساز تهران، قطعه مرکزی گسل مشاست؛ یعنی قطعه معروفی که از روستای کلان و روستای لواسان بزرگ شروع می‌شود و به سمت شمال فشم و میگون می‌رسد. این قطعه از نزدیکی شمال تهران، یعنی ۱۵کیلومتری مناطق شمالی تهران عبور می‌کند و فعالیت شدیدش روی جمعیت قابل‌ملاحظه‌ای، یعنی حدود 7میلیون نفر تأثیر خواهد گذاشت.

طبق بررسی‌های سازمان مدیریت بحران، توان تهران در مدیریت زلزله 6.5ریشتری، کمتر از 20درصد است