یادداشتی بر مجموعه‌شعر «یادگاری با پلنگ مرده»
مرثیه‌هایی برای محیط بی‌زیست!
حسین تولائی
یکی از کارکردهای شعر این است که انسان را از روزمرگی‌ها جدا کند و واقعیت‌های پنهان زندگی را به او نشان دهد. شعر، جهانی ساخته‌شده در ذهن شاعر نیست؛ بلکه روایتی اندیشمندانه، عاطفی و خیال‌انگیز از جهان واقعیت است. بنابراین کشف شاعرانه از مهم‌ترین خمیرمایه‌های شکل‌گیری یک شعر ناب است و نگاه شاعرانه ابزار این کشف شگفت به‌شمار می‌رود.
کشف شاعرانه در شعر، کاری با مخاطب می‌کند که او بعد از خواندن یک شعر خوب، جرقه‌ای ناگهانی و ناخودآگاه در ذهنش می‌زند و در یک «آن» می‌گوید: آفرین!
شاعر پس از کشف، آن‌چنان باید بکوشد و آن کشف را با واژگان بیاراید تا به زیباترین شکل ممکن برای ارائه آماده شود. و این البته کار دشواری است؛ اگرچه تجربه‌ای منحصربه‌فرد، شگفت‌انگیز و لذت‌بخش است. این تجربه‌ی لذت‌بخش ابتدا برای شاعر و بعد از انتشار شعر، به مخاطب منتقل می‌شود. از این‌رو شاعری که برای ارائه‌ی زیبایی‌شناسانه‌ی کشف‌های شاعرانه‌اش بسیار تلاش می‌کند و هرگز مخاطب را دست‌کم نمی‌گیرد و ذائقه و سلیقه‌ی او را خراب نمی‌کند، درواقع به مخاطب احترام گذاشته است.
مجموعه شعر «یادگاری با پلنگ مرده»، با ۵۱ شعر کوتاه سپید و چهار رباعی، از این‌گونه کشف‌های شاعرانه زیبا بهره‌ها برده و آشکار است که جوشش این زیبایی بدون کوشش شاعرش میسر نبود.
محمدرضا رستم‌پور که پیش از این کتاب، چند مجموعه‌شعر برای بزرگ‌سالان از او خوانده‌ایم، در این کتاب شعرهایی سروده که هم بزرگ‌سالان و هم نوجوانان علاقه‌مند به شعر از خواندن آن‌ها لذت خواهند برد؛ به‌ویژه نوجوانانی که خودشان هم تجربه‌ی
سرودن دارند.
این شاعر ایلامی با نگاهی شاعرانه به تماشای محیط‌زیست، زندگی و جامعه‌ی امروز رفته است و بدون‌شک طبیعت بکر زادگاه او در حضور برجسته‌ی عناصر طبیعت مثل کوهستان، جنگل بلوط، دشت، رودخانه، سنجاب، پلنگ، خرگوش، قوچ، کبک، عقاب، پروانه، گنجشک، زنبور و... بی‌تأثیر نبوده است.
رستم‌پور توضیح کوتاهی در زیر عنوان کتابش نوشته که از همان روی جلد مخاطب را به خوانش نگاه انتقادی‌اش دعوت می‌کند:
«مرثیه‌هایی برای محیط بی‌زیست»
و نشان می‌دهد که کشف شاعرانه نه‌تنها در تصویرسازی‌ها و اندیشه‌ی شعرهایش اتفاق افتاده، بلکه در زبان هم با بازی‌های زبانی و این‌جا با آشنای‌زدایی از عبارت محیط‌زیست و ساختن عبارت محیط بی‌زیست، دست به کشف می‌زند.
به‌جز چهار رباعی انتهای کتاب، شعرهای مجموعه‌ی یادگاری با پلنگ مرده، در قالب سپید و کوتاه سروده شده‌اند و مهم‌ترین ویژگی‌های این قالب شعری را رعایت کرده‌اند: کشف، غافل‌گیری در پایان‌بندی و ایجاز. ایجازی که کلام را به فشرده‌ترین شکل ممکن درآورده و انگار شاعر آگاهانه قصد داشته ادامه‌ی شعر را در ذهن مخاطب بنویسد.
هم‌چنین آرایه‌های ادبی از جمله تضاد، تناسب، تکرار و... در کنار واج‌آرایی به شکل‌گیری موسیقی شعر سپید و سلامت و خلاقیت زبان کمک کرده‌اند.
عاطفه‌ی شعرها گاه چنان در خود اندوه دارند که مخاطب را از شدت اندوه به مکث وامی‌دارند و به اندیشیدن:
تا
آخرین تبر
سایه‌اش را
دریغ نکرد
[شعر ۲۸]
رؤیایش را
هر‌روز
به‌روز می‌کند
عقاب قفس‌پوش
[شعر ۲۵]
دسته‌ای دیگر از شعرهای این مجموعه با طرح انتقاد، مخاطب را به چالش و اندیشه می‌کشند:
غرش اره‌برقی
نفرین پرستو
به ادیسون
[شعر ۳۵]
چه نسل زنده‌ای داشتند
در دست هرآهو
اگر تفنگی بود
[شعر ۳۳]
و شعرهایی هم هستند که در تصویرسازی، کشف شاعرانه را به تماشای مخاطب می‌گذارند:
رگبار می‌شود باران
بر
ردّپای قوچ‌های آزاد
[شعر ۲۲]
سه‌قطعه‌سنگ شکسته
یادگار سه قله‌ی شهید
در مسیر بزرگراه
[شعر ۱۴]
دسته‌ای دیگر از شعرهای این مجموعه با بیانی گزنده و انتقادی، بی‌توجهی جامعه‌ی انسانی و سویه‌ی بی‌رحم و ناگزیر مدرنیته را در برابر معصومیت و بی‌پناهی محیط‌زیست قرار می‌دهد. در این شعرها رستم‌پور با ارائه‌ی تصویر و نگاه شاعرانه، قضاوت و اندیشیدن درباره‌ی این موضوع را بر عهده‌ی مخاطب می‌گذارد:
خرگوش‌های معصوم
خرگوش‌های بی‌آزار
شهر را قُرُق کرده‌اند
بروم
از قصه‌های مادرم
روباهی بیاورم
که همهی مشکلات را
بر گردن بگیرد
[شعر ۴۶]
در خیابان
به هیچ گنجشکی شلیک نمی‌شود
رودربایستی پرثمری‌ست
نام شهروندی
[شعر۹]
شاعر در سوژه‌یابی شعرهایش بسیار نکته‌سنج و ظریف رفتار کرده، به‌طوری که در بعضی از شعرها طنزی تلخ و اجتماعی را پدید آورده که باز هم زمینه‌ای برای اندیشیدن مخاطب فراهم می‌کند:
دو طرف
از میدان مذاکره خشنود برگشتند
شهر
ساختمان‌هایش را به جنگل فرستاد
و جنگل
قانونش را در شهر منتشر کرد
[شعر ۵۱]
قصابی‌ها
قفس‌فروشی‌ها
ماهی‌فروشی‌ها
کرکره‌ها را پایین کشیده‌اند
از روزهای تعطیل لذت می‌برم
[شعر ۴۹]
به این ترتیب خواندن مجموعه‌شعر یادگاری با پلنگ مرده را پیشنهاد می‌کنم؛ به‌ویژه در این روز و روزگار کرونا و خانه‌نشینی و قرنطینه که زیست و زندگی همهی انسان‌ها در جهان به چالش کشیده شده، خواندن مرثیه‌هایی برای محیط بی‌زیست هم مناسبت دارد و هم خالی از لطف نیست.
مجموعه‌شعر
یادگاری با پلنگ مرده
شاعر: محمدرضا رستم‌پور
ناشر: سیب سرخ
تلفن: ۶۶۹۷۲۹۷۶
قیمت: ۱۳۵۰۰ تومان
در همینه زمینه :
