یادداشت
لیوان پر دوچرخه‌سواری
حامد فوقانی ـ دبیر گروه شهری
دیروز یکی از کانال‌های تلگرامی تصویری از شهردار تهران هنگام دوچرخه‌سواری در قالب پویش سه‌شنبه‌های بدون خودرو را منتشر کرد و در شرحش نوشت: «دوچرخه‌سواری شهردار تهران و هیأت همراه در لاین وسط خیابان، باعث ایجاد اختلال در ترافیک خودروهای عبوری شده است.» پس از انتشار این تصویر، چند کانال محدود دیگر در فضای مجازی با همین تِم (زمینه) به موضوع پرداختند و دوچرخه‌سواری تعدادی از مدیران شهری را شوآف و باعث برهم‌خوردن نظم ترافیکی عنوان کردند.
واقعیت آن است که در مورد پرداختن به ترویج دوچرخه‌سواری در شهر با نگاه به نیمه خالی لیوان، سخن بسیار می‌توان گفت و نقد فراوان می‌توان نوشت، اما هنر در این است که به بُعد درست قضیه پرداخته شود؛ اینکه حرکت مدیران عالی‌رتبه در استفاده از وسایل حمل‌ونقل پاک، مورد هجمه قرار گیرد و درباره اقدام آنها منفی‌بافی صورت بگیرد، کار سختی نیست. مهم این است که وضعیت فعلی تحلیل، نیازها بررسی و اقداماتی که انجام می‌شود، مورد نقد قرار گیرد. اینکه بگوییم زیرساخت‌های کلانشهری به وسعت تهران، آماده توسعه دوچرخه‌سواری نیستند، کاملا واضح و آشکار است. نگاه واقع‌بینانه هم بر این موضوع صحه می‌گذارد که با توجه به شیب زمین در تهران، دهه‌ها شهرسازی با رویکرد خودرومحوری و توسعه با دید تامین منابع مالی گسترده، بهره‌گیری از وسایلی همچون دوچرخه، موتور برقی و خودروهای تک‌سرنشین پاک، بسیار سخت است؛ اما غیرممکن نیست.
برای روشن‌‌شدن هدف از این نوشتار، عنوان چند نکته ضروری می‌نماید.
1ـ اگر کلاه خود را قاضی کنیم، به‌طور حتم بر افزایش تعداد دوچرخه‌سواران شهر تهران و ایجاد مسیرهای ویژه دوچرخه طی 2سال اخیر مهر تأیید خواهیم زد. بی‌تردید اینکه کلیددار شهر، پیشگام شده و اغلب سه‌شنبه‌های هر هفته با دوچرخه در محل کار حاضر می‌شود، بر چنین افزایش‌هایی تأثیرگذار بوده است.
2ـ آنهایی که تلاش برای افزایش استفاده از دوچرخه در شهر را زیر سؤال می‌برند، حتی اگر یک نگاه کوتاه به تغییر رویکردهای بسیاری از شهرهای بزرگ دنیا بیندازند، به‌سادگی خواهند دریافت که برنامه توسعه پایدار 3محور اصلی دارد؛ 1- فاصله‌گیری از ساخت‌وسازهایی که منجر به افزایش جمعیت شهرنشینی می‌شود، 2- توسعه قلمروهای همگانی و اختصاص فضاهای بیشتر از معابر عمومی به دوچرخه و وسایل حمل‌ونقل پاک و 3- هوشمندسازی. در ماه‌های اخیر و همزمان با پاندمی ویروس کرونا در جهان، مقاله‌ها و پژوهش‌های متعددی منتشر شده که همگی حاکی از فواید دوچرخه‌سواری بر سلامت و مبارزه با بیماری کووید-19 است. شاید باورش سخت باشد که کرونا باعث شده تا علم شهرسازی برای آینده دستخوش تغییرات گسترده برای بهینه‌سازی فضای خانه، افزایش دورکاری، گسترش فضاهای همگانی و توسعه شهر با محوریت انسان به جای خودرو شده است. به‌طور نمونه، اواخر سال گذشته (ماه مارس 2020 میلادی) بود که بیل دوبلازیو، شهردار نیویورک برای مقابله با کروناویروس، پیشنهاد استفاده از دوچرخه را ارائه داد. حالا با گذشت 4ماه از پیشنهاد او تعداد خودروهای کمتری در خیابان‌های شهر نیویورک دیده می‌شود؛ اگرچه هنوز مترو شلوغ است اما افزایش ۵۰درصدی تردد دوچرخه در پل‌های اتصال منهتن به بروکلین و کوئینز در مقایسه با ماه مارس رخ داده است. مرکز دوچرخه اشتراکی نیویورک‌سیتی نیز شاهد افزایش تقاضای افراد نسبت به سال گذشته به میزان ۶۷درصد بوده است. همچنین شهردار پاریس در حال تغییر خیابان‌ها به‌نفع عابران و دوچرخه‌سواران است. خانم آنه ایدالگو معتقد است در پایتخت فرانسه باید استفاده از خودرو کاهش یابد. آمارها نشان می‌دهد از زمان شیوع کرونا تاکنون حدود 50کیلومتر دیگر از خیابان‌های پاریس را دوچرخه‌سواران به تسخیر خوده درآورده‌اند. به این دو شهر باید میلان، بوگوتا و لیسبون را هم افزود.
3ـ دوچرخه‌سواری بیشتر از اینکه بخواهد نقد شود، نیاز به حمایت دارد؛ چراکه استفاده از 10دوچرخه به‌جای 10خودرو باعث کاهش 180تن آلودگی هوا می‌شود. از طرف دیگر با هر ساعت دوچرخه‌سواری دست‌کم، 600کیلوکالری سوزانده خواهد شد. همچنین آمار سازمان بهداشت جهانی، از جلوگیری انتشار 52کیلوگرم آلودگی هوا در برابر 312کیلومتر دوچرخه‌سواری هر نفر برای مدت 8ماه، حکایت می‌‌کند. از همه مهم‌تر نیز اینکه با دوچرخه‌سواری خودبه‌خود فاصله‌گذاری اجتماعی رعایت می‌شود.
نتیجه: با مطالب مطرح شده، می‌توان نتیجه گرفت که درباره دوچرخه‌سواری، لیوانی با نیمه خالی وجود ندارد که بخواهیم از چنین زاویه‌ای به آن نگاه کنیم. مزایای دوچرخه‌سواری به حدی زیاد است که بی‌شک باید گفت این وسیله دوست‌داشتنی، لیوانی پر از فایده را جلوی روی‌مان می‌گذارد. علاوه بر این، اگر شهردار و تیم همراه باعث ترافیک خودروها در پشت سرشان شده‌اند، باید گفت که نتیجه لازم تاحدودی حاصل شده، زیرا همانطور که پژوهش‌ها نشان می‌دهد، اگر عابران پیاده و دوچرخه‌سواران بخواهند حق خود را بگیرند، باید عرصه‌ای که در سیطره خودروها درآمده را به نفع خود بازستانند؛ همانگونه که راننده‌ها در پاریس بعد از 2ماه قرنطینه متوجه شدند، علاوه بر خیابان‌های قبلی، معابر دیگری هم به رویشان بسته شده و تنها دوچرخه‌ها، خودروهای برقی و عابران پیاده حق تردد در آنها را دارند.
