راه دشوار شکست حصر ارزی

مسیر ورودی ارز به کشور پیچیده و دسترسی به ارزهای ایران در بانک‌های خارجی سخت‌ شده و دولت و بانک مرکزی را در برابر یک چالش جدی قرار داده است. دست‌کم روسای 2قوه مجریه و مقننه در هفته‌های اخیر از بانک مرکزی و دستگاه دیپلماسی کشور خواسته‌اند تا پیگیر آزادسازی منابع ارزی بانک مرکزی بلوکه شده در برخی کشورها شوند، اما به‌رغم مذاکرات و گفت‌وگو‌های انجام شده از سوی رئیس‌کل بانک مرکزی، چشم‌انداز روشنی از بازشدن مسیرهای دسترسی به ارزهای صادراتی وجود ندارد و البته سکاندار بانک مرکزی به تازگی سیگنال داده که خبرهای مثبتی از گشایش ارزی دریافت کرده است. قدرت خرید مردم از یک‌سو و تعادل در بازار ارز از سوی دیگر در اثر فشار تحریم‌ها و بسته شدن مسیرهای دسترسی به ارز در تنگنای شدید قرار گرفته است به‌گونه‌ای که کاهش جریان ورود ارز به کشور به یکی از عوامل رشد قیمت دلار تبدیل‌شده است. به گزارش همشهری بررسی‌ها نشان می‌دهد باوجودآنکه ایران منابع ارزی زیادی در دست شرکای تجاری‌اش دارد، اما آزادسازی این منابع ارزی با موانع جدی مواجه است و به‌نظر می‌رسد مسیر ورود این ارز‌ها به ایران به‌جای راه‌حل اقتصادی؛ راه‌حل سیاسی دارد.
به گزارش همشهری، قیمت هر دلار آمریکا دیروز تا سطح 22500تومان هم پیشروی کرد و به‌نظر می‌رسد بنای نزول ندارد. این رشد بی‌رویه قیمت دلار که از آبان‌ماه پارسال تاکنون بیش از 100درصد افزایش‌یافته و از 11هزار تومان به 22هزار تومان رسیده همه را نگران کرده است. در چنین حالتی دولت ازیک‌طرف چشمش را به منابع ارزی حاصل از صادرات غیرنفتی دوخته و از طرف دیگر امید دارد که منابع ارزی بلوکه‌شده ایران را در سایر‌کشورها -که برآورد می‌شود رقمی بیش از 50میلیارد دلار باشد-  آزاد کند. دولت می‌گوید به‌غیراز ارز‌های بلوکه‌شده، بیش از 20میلیارد یورو ارز حاصل از صادرات غیرنفتی پارسال هم به کشور بازنگشته و اگر این ارز به کشور بازگردد طرف عرضه تقویت خواهد شد و از التهاب بازار ارز کاسته  می‌شود.بااین‌حال برخی کارشناسان بر این باورند که این ارقام برآورد‌های دقیقی را نشان نمی‌دهد و بخشی از این منابع احتمالا تحت‌تأثیر تحریم‌ها به کشور بازنگشته است، به‌ویژه آنکه برخی از صادرکنندگان مدعی‌اند به‌دلیل مسدود شدن مسیر‌های نقل‌وانتقال ارز قادر به واردکردن دلار‌های صادراتی به چرخه اقتصاد نیستند. هنوز ابعاد دقیق این ادعا‌ها مشخص نیست اما با برنامه‌های ضربتی که دولت برای تحت‌فشار قرار دادن صادرکننده‌های غیرنفتی اجرا کرده است احتمالا ظرف چند هفته آینده تکلیف این ارزهای غیرنفتی مشخص خواهد شد اما آنچه اکنون برای ایران بسیار مهم است آزاد کردن منابع بلوکه شده در سایر کشور‌ها ازجمله کشور‌هایی است که شرکای تجاری و دوستان قدیمی ایران محسوب می‌شوند.

شرکای تجاری محدود
برآوردها نشان می‌دهد که بخش عمده منابع ارزی ایران درکشورهای چین، عراق و کره‌جنوبی مسدود است، چراکه این کشور‌ها اصلی‌ترین شرکای تجاری ایران بوده‌اند و بخش اصلی تجارت ایران فقط محدود به همین کشور‌ها به‌علاوه امارات بوده است. برخی اطلاعات تأیید‌نشده میزان ذخایر ارزی بلوکه‌شده ایران در بانک‌های چینی را بیش از 30میلیارد دلار برآورد می‌کنند که ناشی از فروش نفت درگذشته است و این بانک‌ها از ترس تحریم‌های آمریکا حاضر به آزادسازی آن نیستند و بااین‌حال اطلاعات کاملی دراین‌باره وجود ندارد. گزارش‌های دیگری نیز نشان می‌دهد که تحت‌تأثیر مراودات ایران و کره‌جنوبی در سال‌های گذشته هم‌اکنون بین 6 تا 9میلیارد دلار از منابع ارزی ایران در اختیار شرکت‌های بخش خصوصی کره‌جنوبی و در بانک‌های این کشور ذخیره است. در مورد میزان مطالبات ارزی ایران در عراق نیز اطلاعات کاملی در دست نیست اما برخی برآورد‌ها از میزان ذخایر ارزی بلوکه‌شده ایران در دست این 3شریک تجاری به‌علاوه سایر کشور‌ها نشان می‌دهد که احتمالا میزان ذخایر ارزی بلوکه‌شده ایران بیش از 50میلیارد دلار باشد که بخش عمده آن در اختیار همین شرکای محدود تجاری ایران است.
پیش از این مرکز پژوهش‌های مجلس با انتشار گزارش در مورد محدود بودن میزان شرکای تجاری ایران هشدار داده بود: الگوی صادرات ایران ازنظر شرکای تجاری نامتقارن است یعنی اینکه تعداد کمی از کشورها سهم بالایی در تجارت با ایران دارند و تعداد زیادی از آنها سهم بسیار اندک. 8کشور یعنی 9.4درصد از کشورهای طرف معامله با ایران بیش از نیمی از ارز حاصل از صادرات کالاهای غیرنفتی را عاید کشور کرده‌اند و کمتر از نیم دیگر این درآمد ارزی از 155کشور باقیمانده حاصل‌شده است.
به‌گفته مرکز پژوهش‌های مجلس سهم چهار کشور امارات، چین، عراق و جمهوری کره، مجموعا بیش از ارزش صادرات به 145کشور دیگر به‎عنوان مقصد کالاهای صادراتی ایران است و این تمرکز نسبتا شدید در بازارهای هدف صادراتی می‌تواند برای کشور یک تهدید تلقی شود.

مسیر دشوار
از ابتدای سال و همزمان با افزایش شدید قیمت دلار دولت تلاش‌های زیادی را برای آزادسازی منابع ارزی ایران آغاز کرده است اما اطلاعات موجود نشان می‌دهد که به‌غیر از عراق که قبول کرده منابع ارزی ایران را با دارو و کالای اساسی تهاتر کند، در مورد بقیه کشورها گشایش ارزی انجام‌نشده است. ضمن اینکه باید توجه کرد که تهاتر منابع ارزی ایران در برابر دارو و کالای اساسی نمی‌تواند دردی از قیمت ارز دوا کند، چراکه برای ایجاد تعادل در بازار ارز باید طرف عرضه ارز تقویت شود و این کار مستلزم افزایش جریان ورود ارز به کشور است. با این حال این گشایش‌های ارزی می‌تواند دست دولت را برای تأمین دارو و کالاهای اساسی باز کند و حتی فشار را در بخش حواله‌های ارزی کم کند.
از وقتی‌که حسن روحانی به رئیس‌کل بانک مرکزی دستور داد تا اقدامات ویژه‌ای را برای آزادسازی منابع ارزی ایران در کره‌جنوبی انجام دهد، حدود 2‌ماه می‌گذرد اما اطلاعات همشهری نشان می‌دهد که تاکنون گشایش خاصی برای آزادسازی منابع ارزی ایران در کره‌جنوبی حاصل ‌نشده است. بانک‌های این کشور از ترس تحریم حتی حاضر نیستند این منابع ارزی را در مقابل دارو و کالاهای اساسی تهاتر کند. این موضوع منجر شد تا عبدالناصر همتی، رئیس‌کل بانک مرکزی هم چندی پیش از مانع‌تراشی کره‌جنوبی در دسترسی به منابع ارزی انتقاد کند و بگوید: میلیارد‌ها دلار در کره‌جنوبی داریم. بانک‌های کره‌ای با خیال راحت تعهدات خود را زیر پا می‌گذارند و به توافقات مالی بین‌المللی رایج عمل نمی‌کنند و تصمیم گرفته‌اند وارد بازی سیاست شوند. در مورد چین نیز اطلاعات کاملی وجود ندارد و تبادلات ارزی این کشور با ایران عمدتا تحت‌تأثیر تحولات بلندمدت است. بر همین اساس بررسی‌ها نشان می‌دهد ایران برای آزادسازی منابع ارزی‌اش در سایر کشور‌ها با مسیر دشواری مواجه است؛ چراکه از یک‌طرف تحریم‌ها همه حلقه‌های ارتباطی نقل‌وانتقال ارز را مسدود کرده است و از طرف دیگر عدم‌پایبندی ایران به مقررات مالی بین‌المللی هم کار را سخت کرده است. تقریبا همه بانک‌های خارجی ازجمله بانک‌های چین و روسیه از ترس تحریم‌ها حاضر به انجام مراودات بانکی با ایران نیستند و از سوی دیگر تصویب نشدن قوانین مرتبط با FATF مسیر همکاری‌های ابتدایی حتی با بانک‌های کوچک و متوسط جهان را هم مسدود کرده است چراکه درهرصورت سیستم پولی و مالی دنیا ملزم به رعایت الزامات قوانین مرتبط با پولشویی و تأمین مالی تروریسم هستند. در چنین شرایطی به‌نظر می‌رسد دستور رئیس‌جمهور به رئیس‌کل بانک مرکزی برای آزادسازی منابع ارزی بلوکه‌شده ایران چندان کارساز نخواهد بود و کلید این قفل بیش از آنکه در دستان عبد الناصر همتی باشد در دستان سیاستمداران است و برای حل این مشکلات به‌جای راه‌حل‌های اقتصادی باید راه‌حل‌های سیاسی را جست‌وجو کرد.

برخی اطلاعات تأیید نشده میزان ذخایر ارزی بلوکه‌شده ایران در بانک‌های چینی را بیش از 30میلیارد دلار برآورد می‌کنند که ناشی از فروش نفت درگذشته است و این بانک‌ها از ترس تحریم‌های آمریکا حاضر به آزادسازی آن نیستند؛ بااین‌حال اطلاعات کاملی دراین‌باره وجود ندارد