هیجان میلیاردی در حراجی

نیلوفر ذوالفقاری

شاید تا به حال گذرتان به یک حراجی هنری نیفتاده باشد اما حتما در فیلم‌ها و سریال‌ها یا در فضای مجازی، تصاویری از این دورهمی‌های میلیاردی و پرهیجان را دیده‌اید. حتما تا به حال قیمت‌های سرسام‌آور میلیون‌دلاری حراجی‌های آثار هنری، دود از سر شما هم بلند کرده است. در کشور خودمان هم میزان فروش کل در معروف‌ترین حراج هنری، به ده‌ها میلیارد تومان می‌رسد. اصلا می‌دانید این حراجی‌ها برای چیست و در آنها چه می‌گذرد؟ حراج‌های هنری رخدادهای جذابی است که معمولا اعداد قابل توجهی پول در آن تبادل می‌شود و چهره‌های سرشناسی نیز در آن همواره حضور خواهند داشت. اما ارزش واقعی و دلیل اهمیت بالای این حراج‌ها در چیست؟ همه‌‌چیزهایی که باید درباره حراج آثار هنری و حواشی آن را بدانیم، در این گزارش مرور کرده‌ایم.

 در حراجی‌های هنری چه می‌گذرد؟
خانه حراج، اصطلاحی است که برای حراجی‌های هنری به‌کار می‌رود. این خانه حراج، یک نوع مؤسسه و بنگاه تجارتی برای برپایی مزایده است. این مؤسسه‌ها برای برگزاری مزایده‌های خاص ازجمله آثار هنری و مجموعه‌های آنتیک برای فروشندگان راه‌اندازی می‌شوند و معمولا به‌عنوان واسطه، درصدی از مبلغ فروش را به‌عنوان دستمزد کمیسیون می‌گیرند. در بسیاری از مراکز حراج آثار هنری، برگزارکنندگان بستر مناسبی برای معاملات سالم فراهم می‌کنند که موجب می‌شود هنرمندان و خریداران در فضایی امن و مطمئن به تبادل بپردازند. برگزارکنندگان حراج آثار هنری واسطه‌ای بین هنرمندان و مجموعه‌داران، خریداران و علاقه‌مندان به آثار هنری هستند. البته ارتباط برگزارکنندگان با هنرمندان، جز هنرمندان برجسته و صاحب‌نام، مستقیم نبوده و از طریق گالری‌ها شکل می‌گیرد. در واقع این گالری‌ها هستند که هنرمندان را شناسایی کرده و حراجی‌ها با مراجعه به گالری‌ها آثار معرفی‌شده از سوی آنها را در حراج به مزایده می‌گذارند. 


7,000,000,000 تومان 
رکوردشکنی ایران در حراج آثار هنر اسلامی 
در حراج آثار هنر اسلامی ساتبیز، نسخه‌ طلاکوب از دیوان حافظ به خط نستعلیق شیخ محمود پیربداغی که پیش‌بینی می‌شد به قیمت ٣‌میلیارد فروخته شود، به قیمت ٧‌میلیارد تومان چکش خورد. در این حراج که بالاخره بعد از چندبار تعویق به‌خاطر شیوع ویروس کرونا برگزار شد، ٣٠٣ اثر هنری و ادبیاتی مربوط به تمدن‌های مختلف جهان اسلام درنهایت به فروش کلی 3.656.000پوند دست یافتند. البته از میان آثار ارائه‌شده تنها ١٧٠ اثر به فروش رسیدند.

 حراج هنری، فایده‌های فرهنگی هم دارد
نمی‌توان حراجی‌ها را صرفا دلالان هنری دانست؛ چرا که این فعالیت پیامدهای فرهنگی هم به همراه دارد. برقراری ارتباط میان هنرمندان و کسانی که امکانات حفظ، نگهداری و معرفی گسترده‌تر آثار را دارند به معنی حفظ هنر در روح جامعه و اهدای آن به نسل‌های آینده است. بنابراین حراجی‌ها هدفی فراتر از ابعاد مالی این کار دارند و آن هم ایجاد زمینه برای رشد و ترویج هنر است. شاید هنوز برای بسیاری این پرسش مطرح باشد که آیا صرف برگزاری یک رویداد و یا رشد فروش آثار در هر دوره، به معنی رشد و شکوفایی هنر و یا انتقال داده‌های ارزشی- فرهنگی است؟ پاسخ به این سؤال مورد بحث کارشناسان بوده و در این‌باره دیدگاه‌های متفاوتی مطرح می‌شود. عده‌ای معتقدند چون هر رویداد یا حراج به نوعی بر مبنای سیاست‌های مجریان و ذائقه خریداران شکل می‌گیرد، به همین دلیل ما شاهد برخی آثار سفارشی هستیم که نمونه آن در رویداد‌های بین‌المللی در زمینه هنر‌های تجسمی دیده می‌شود. به‌طور مثال در چند سال اخیر در رویداد‌های بین‌المللی به آثار سیاهپوستان توجه ویژه‌ای شده و یا اینکه در دوره‌هایی استقبال از آثار هنرمندان مشرق زمین رایج بوده است. حراج‌های هنری به‌خاطر دارابودن شرایط یک رخداد خاص که شامل حضور چهره سرشناس، بعد رسانه و روابط عمومی بالا، تراکنش مالی بسیار بالای جلب‌توجه‌کننده، جمع‌آوری هنرمندان بزرگ در کنار یکدیگر و جذابیت خاص خود در اذهان عمومی، می‌توانند توجه بسیار بالایی را جلب و توجه قسمت زیادی از جامعه داخلی و خارجی را به‌خود جذب کنند. این سهم ایجاد توجه و سرمایه اجتماعی بستر بسیار مناسبی برای برندسازی و شکل‌دهی هویت، هم برای هنرمندان خالق اثر و هم برگزارکنندگان این رخدادها ایجاد می‌کند.

 حراج تهران و رونق بازار آثار هنری
نام «حراج تهران» نخستین بار در اوایل دهه 90در رسانه‌ها مطرح شد؛ نامی که خیلی‌ها آن را به‌عنوان بزرگ‌ترین رویداد در زمینه فروش آثار ارزشمند هنری در ایران می‌شناسند و بسیاری از صاحبان مجموعه‌های بزرگ هنری، گالری‌های سرشناس و هنرمندان، سال به سال به بهانه آن دور هم جمع می‌شوند. به همین‌خاطر طرفداران این حراجی، می‌گویند تنها نهادی که شایستگی ارزشگذاری بر آثار خاص هنری را دارد، همین حراجی تهران است. با وجود این، حراج تهران بابت رنگ و بوی لوکس و رقم‌های میلیاردی جابه‌جا شده در آن، از همان نخستین دوره برگزاری‌، حسابی تحت‌تأثیر حواشی و انتقادهای رسانه‌ای و مجازی قرار گرفت. در ایران تنها رویدادی که به‌طور جدی به موضوع اقتصاد هنر‌های تجسمی در سطح ملی ورود پیدا کرده، حراج تهران است. این رویداد فارغ از جنبه اقتصادی آن، توانسته از طریق رسانه‌ها، محتوای خلق‌شده هنرمندان را در ابعاد بین‌المللی معرفی کند. توجه زیاد رسانه‌ها به این حراجی، نشان‌دهنده تأثیرگذاری آن است. می‌توان گفت این حراج به‌طور نسبی در تأثیرگذاری بر افکار عمومی توفیق داشته است؛ یعنی همان روی دیگر سکه‌ای که سال‌های زیادی از آن غفلت شده بود و صرفا این بازار در انحصار رویداد‌های بزرگ بین‌المللی با قدمت چندصد ساله قرار داشت. در حراج تهران، فقط آثار مربوط به هنرهای تجسمی معاصر، چکش می‌خورد و نه آثاری با قدمت تاریخی. علاوه بر این، آثار هنرمندان هم‌عصر کمال‌الملک نیز در حراجی حضور دارد. این شامل نقاشی، مجسمه و عکس و نقاشیخط بوده و سفال، کتیبه، کتاب نفیس خطی و امثال آنها امکان شرکت ندارد.

   حراجی‌های هنری دنیا
  کریستیز به‌عنوان مشهورترین حراجی دنیا شناخته می‌شود؛ یک بنگاه تجارت آثار هنری با شهرت و اعتبار جهانی که گفته می‌شود سالانه چیزی حدود ۴میلیارد دلار درآمد دارد و حدود ۴۰ درصد از فروش آثار هنری جهان در این حراجی صورت می‌گیرد. نخستین دفتر کار این خانه حراج در سال۱۸۲۳ در لندن بر پا شده و تا‌کنون در کنار ۸۵ شعبه دیگر در ۳۳ کشور دنیا به فعالیت خود ادامه داده است. 
  ساتِبیز یک خانه حراج آمریکایی است که از بزرگ‌ترین حراجی‌های آثار هنری، جواهر و مجموعه‌های خاص به‌حساب می‌آید. ساتِبی دارای ۹۰ دفترکار در ۴۰ کشور دنیاست و در سال۲۰۱۱ با مجموع فروش ۸/۵میلیارد دلاری، به‌عنوان یکی از موفق‌ترین خانه‌های حراج آثار هنری دنیا مطرح شد. دفتر خاورمیانه حراج ساتِبی، در دوحه قطر واقع شده است.
  لسلی هندیمن یکی از مقامات اصلی کشور آمریکا در خرید و فروش عتیقه‌جات، هنرهای زیبا و کلکسیون‌هاست. در سال۱۹۸۲، لسلی، لسلی هندیمن اکسپرس را در شیکاگو تاسیس کرد. طی چند سال، بزرگ‌ترین خانه حراج در غرب میانه و پنجمین حراج بزرگ کشور شد. 
  حراج هریتیج سومین خانه حراج آثار هنری بزرگ در جهان و همچنین بزرگ‌ترین خانه حراج در ایالات متحده و بهترین سرلوحه در کار اینترنتی در رشته تخصصی خود است که در سال۱۹۷۶ تاسیس شد .بیش از ۸۵۰ اعضای آنلاین و ۹۰۰‌میلیون دلار درآمد سالانه، نشان‌دهنده سودمندی وب‌سایت این شرکت، اعتبار آن برای اقدامات تجاری حرفه‌ای و تخصص فراوان در زمینه هنر و کلکسیون است. این حراجی طیف وسیعی از سکه‌های ایالات‌متحده و جهانی، ارزهای نادر، هنرهای زیبا و تزئینی، هنر غربی، هنر نقاشی، کتاب، فیلم، پوسترهای فیلم، موسیقی، جواهرات و ساعت، کیف‌های دستی،  هنرهای تجسمی هند، خاطرات جنگ داخلی، نمونه‌های طبیعت و علوم، املاک لوکس و... را ارائه می‌کند.

فروش آثار چگونه است؟
یک حراج هنری روند و قانون‌های مخصوص به‌خود را دارد. روند فروش آثار در حراج تهران به‌صورت برگزاری مزایده است. هر رقمی که در روز حراج، برای هر اثر هنری چکش بخورد، رقم نهایی خواهد بود. بنابراین شرکت‌کنندگان در حراج، مطمئن هستند که قیمت حداکثری پیشنهادی آنها برای خرید هر اثر هنری، همان رقمی است که باید برای تحویل اثر مورد نظر، به‌حساب حراج واریز کنند.

نقش برگزارکننده چیست؟
حراج تهران، مالک یا صاحب آثارهنری به نمایش درآمده در روز حراج نیست و صرفا، نمایندگی فروش اثر هنری را در یک مزایده بر عهده دارد. مالکیت قانونی اثر به‌صورت حقوقی، در اختیار حراج تهران نیست و تنها، پورسانتی بابت برگزاری مراسم و معرفی اثر هنری برای پیداکردن خریدار، از صاحب اثر دریافت می‌شود. اثر هنری ظرف یک هفته به نشانی خریدار نهایی و قطعی، پست خواهد شد.

شرایط حضور چیست؟
خریداران برای حضور در روز مراسم حراج، باید 48ساعت پیش از برگزاری، نسبت به تکمیل فرم ثبت‌نام اقدام کنند. اگر امکان حضور مهیا نبود، ثبت‌نام غیرحضوری هم به‌صورت تلفنی و اینترنتی ممکن خواهد بود. به افراد واجد شرایط، کد مزایده تعلق خواهد گرفت. اگر کد مزایده در حراج تهران دریافت کنید و بخواهید اثری را بخرید، باید بالاترین قیمت را برای یک اثر هنری پیشنهاد دهید.

برنده باید چه کند؟
اگر قیمت پیشنهادی شما از همه بالاتر و در چکش آخر، شما برنده نهایی باشید، باید در موعد مقرری که حراجی تهران مشخص می‌کند، وجه پیشنهادی را به‌حساب اعلامی واریز کنید. درصورت سرپیچی، پرداخت ضرر و زیان صاحب اثر و پرداخت حق کارگزار با شما خواهد بود. برنده نهایی هر اثر در مراسم روز حراج، موظف است ظرف 14روز پس از معرفی به‌عنوان برنده نهایی، مبلغ پیشنهادی خود را  به‌حساب اعلامی حراج پرداخت کند.

گران‌ترین آثار فروش‌رفته در دوره‌های مختلف حراج تهران