ناپدیدشدن رازآلود یک ستاره

عماد الدین قاسمی پناه_خبرنگار

یک ستاره غیرمعمول درخشان، به شکلی رازآلود از رصدهای کیهانی پنهان شده است. طبق پژوهش جدیدی که در اطلاعیه‌های ماهانه انجمن سلطنتی نجوم منتشر شده، یک جرم آسمانی که در داخل کهکشان کوتوله کینمن
(Kinman) قرار داشته، ناپدید شده است. براساس مشاهدات نجومی صورت گرفته بین سال‌های 2001 تا 2011 فرض می‌شد که این ستاره آبی رنگ عظیم، استثنایی و بسیار روشن وجود دارد اما از سال2019 دیگر قابل تشخیص نیست.

رفتن به درون سیاه‌چاله
سایت گیزمودو در گزارشی نوشته است: نویسندگان این مطالعه، به سرپرستی اندرو آلن، دانشجوی دکتری کالج ترینیتی دوبلین، 2توضیح احتمالی را در این مورد ارائه کرده‌اند: یا این ستاره با کاهش چشمگیر درخشندگی روبه‌رو بوده و اکنون پشت گردوغبار پنهان شده یا بدون یک انفجار ابرنواختری به درون یک سیاه‌چاله منتقل شده است. اگر فرضیه دوم صحیح باشد، این دومین ابرنواختر شناخته‌شده‌ای است که از بین رفته.
کهکشان کوتوله کینمن در فاصله 75میلیون سال نوری از زمین واقع شده است که به‌هیچ‌وجه فاصله نزدیکی به شمار نمی‌آید. اخترشناسان نمی‌توانند ستارگان منفرد را به‌خاطر فاصله بسیار زیاد تشخیص دهند اما این ستاره یک متغیر آبی درخشان (LBV) است که از فواصل بسیار زیاد قابل تشخیص است. LBV‌ ها در پایان عمر، ستاره‌های عظیم و غیرقابل پیش‌بینی به‌شمار می‌آیند. ماهیت متغیر این ستاره به‌خاطر تغییر چشمگیر طیف‌ها و درخشندگی، می‌تواند از زمین قابل مشاهده باشد. این ستاره مشکوک، به شکلی باورنکردنی 2.5میلیون بار درخشان‌تر از خورشید ماست.

دلسردی
مشاهدات جمع‌آوری‌شده از سال2001 تا 2011 به مرحله آخر LBV در کهکشان کوتوله Kinman اشاره کرده است. تیمی از اخترشناسان در سال2019 می‌خواستند یک‌بار دیگر به این ستاره نگاه کنند تا ببینند که چگونه این اتفاق می‌افتد. آنها این کار را با استفاده از تلسکوپ بسیار بزرگ رصدخانه جنوبی اروپا انجام دادند. آنها در کمال تعجب مشاهده کردند که چیزی برای رصد وجود ندارد؛ نتیجه‌ای که هیجان‌انگیز و در عین حال دلسرد‌کننده بود.
آلن می‌گوید: همه ما خوشحال بودیم که این ستاره را پیدا می‌کنیم اما در نخستین رصد که در آگوست2019 با استفاده از ابزار ESPRESSO تلسکوپ بسیار بزرگ ESO اتفاق افتاد، آن را نیافتیم. ما در ابتدا برای مشاهده با وضوح بالاتر که شبیه به مشاهدات گذشته بود، امیدوار بودیم که از مدل‌های خود استفاده کنیم.
تصویری که با استفاده از ESPRESSO دیده می‌شد ضعیف بود. به همین‌خاطر آلن و همکارانش تصمیم گرفتند با ابزار X-Shooter این تلسکوپ نگاه دیگری بیندازند.
آلن می‌گوید: ما بارها مشاهدات ESPRESSO را بررسی کردیم اما نتوانستیم رد ستاره را تشخیص دهیم. از آنجا که شرایط در روز انجام این مشاهدات کامل نبود، ما می‌خواستیم مطمئن شویم که ردی از این ستاره واقعا وجود ندارد. این بار ما از ابزار X-Shooter تلسکوپ بسیار بزرگ ESO استفاده کردیم و خوشحال بودیم که آن را پیدا می‌کنیم. البته این کار به ناپدیدشدن این ستاره اشاره داشت.

طغیان شدید
این تیم هنگامی که نتوانست چیزی ببیند و همچنین باوجود رمز و رازی که به‌سرعت نیاز به رمزگشایی داشت، وارد بایگانی‌ها شد تا نگاهی به رصدهای پیشین کهکشان کوتوله بیندازد. همانطور که انتظار می‌رفت، این ستاره مشکوک و عظیم، دوره طغیان شدیدی را تجربه کرده است که حدود سال2011 به‌پایان رسید. LBV‌ ها در نتیجه از دست‌دادن ناگهانی جرم و افزایش شدید درخشندگی، دارای فوران‌های خفیف و عجیب و غریبی هستند.
در پی این دوره طغیان خاص، این امکان وجود دارد که به‌گفته آلن، ما شاهد پایان فوران LBV یک ستاره زنده، با کاهش ملایم درخشندگی، تغییر دمای بیشتر و مقداری غبارآلودگی باشیم. بنابراین این ستاره ممکن است هنوز فعال باشد و برای اینکه از زمین قابل تشخیص باشد بسیار کم نور است. یکی دیگر از توضیحات احتمالی این است که این ستاره بدون یک انفجار ابرنواختری به درون یک سیاه‌چاله بزرگ سقوط کرده است.
آلن می‌گوید: این موضوع با بعضی از شبیه‌سازی‌‌های رایانه‌ای فعلی مطابقت می‌کند که پیش‌بینی می‌کند برخی از ستاره‌ها هنگام مرگ، باعث ایجاد یک ابرنواختر درخشان نمی‌شوند. این اتفاق وقتی رخ می‌دهد که سیاه‌چاله‌ای عظیم شکل می‌گیرد و سرعت چرخش زیادی ندارد. با این حال، سقوط به یک سیاه‌چاله بدون تولید ابرنواختر فقط یک‌بار در گذشته مشاهده شده است؛ یعنی در کهکشان NGC 6946 که به‌نظر می‌رسد یک ستاره کوچک‌تر، بدون یک انفجار ابرنواختری ناپدید شده است.

اگر این مورد، انتقال یک ابرنواختر کم‌نورتر به سیاه‌چاله باشد، نخستین نمونه شناخته‌شده از این اتفاق برای یک ستاره عظیم در یک کهکشان کم فلز به شمار می‌آید؛ یافته‌ای که به گفته آلن می تواند سرنخ‌های مهمی در مورد سقوط ستاره‌ها به یک سیاه‌چاله، بدون تولید ابرنواختر درخشان در اختیار دانشمندان قرار دهد.
بئاتریس ویلاروئل، فوق‌دکتری فیزیک نظری از مؤسسه نوردیک که در این مطالعه مشارکت نداشته، می‌گوید: این یک یافته بسیار جالب است که با یک تجزیه و تحلیل بسیار دقیق و خوب، در این مقاله به آن اشاره شده است. LBV‌ ها ستاره‌های ناپایداری هستند و تجزیه و تحلیل ارائه‌شده از سوی این نویسندگان مطمئنا در درک این اشیای عجیب و غریب نقش مهمی دارد.