خوب، بد، مرگ

آرش نهاوندی_روزنامه نگار

 انیو موریکونه، آهنگساز بزرگ و جاودانه سینما، در 91سالگی درگذشت. موریکونه، آهنگساز نامدار ایتالیایی، در طول نزدیک به 7دهه فعالیت حرفه‌ای برای نزدیک به 400اثر سینمایی، موسیقی ساخت. آهنگ‌های بسیاری از او زبانزد خاص و عام هستند. او از معدود آهنگسازان قرن بیستم است که شهرتی فراتر از مرزهای سینما و آهنگسازی حرفه‌ای دارد و بسیاری از مردم جهان موسیقی‌های او را شنیده‌اند و به خاطر دارند که مشهورترین‌شان موسیقی «خوب، بد، زشت» است و تم جاودانه‌ای که چند نسل آن را تکرار کرده‌اند. انیو موریکونه، فعالیت حرفه‌ای خود را با ساخت موسیقی برای فیلم‌های وسترن ایتالیایی که به وسترن اسپاگتی مشهورند آغاز کرد، اما خیلی زود پله‌های شهرت و ترقی را طی کرد و به هالیوود رفت و آوازه‌ای جهانی یافت. بخش مهمی از تاریخ موسیقی فیلم در سینمای ایتالیا و سینمای جهان با نام او پیوند خورده است. «خوب، بد، زشت»، «روزی، روزگاری در آمریکا»، «مأموریت»، «نبرد الجزیره»، «به خاطر یک مشت دلار»، «سینما پارادیزو» ازجمله فیلم‌هایی‌اند که موریکونه برایشان آهنگ ساخته است. خبرگزاری آنسا خبر فوت وی را اینچنین اعلام کرد: انیو موریکونه که در طول دوره حیات هنری خود دو اسکار و تعداد زیادی جوایز دیگر در عرصه سینمایی و هنری ازجمله جایزه‌های گلدن گلوب، گرمی و بفتا را از آن خود کرده بود، چند روز قبل به‌دلیل شکستگی استخوان ران بستری شد و شب هنگام در کلینیکی در شهر رم درگذشت. 

کلکسیون افتخارات

انیو موریکونه به‌خاطر یک عمر فعالیت هنری و مشارکت درخشان و چند وجهی در عرصه موسیقی فیلم، جایزه اسکار افتخاری دریافت کرد و در سال 2016نیز به‌خاطر موسیقی فیلم «هشت نفرت‌انگیز» جایزه اسکار در رشته بهترین موسیقی فیلم را دریافت کرد. او همچنین شش دوره نامزد دریافت جایزه اسکار بوده است. او تاکنون سه جایزه گرمی، سه گلدن گلوب و شش جایزه بفتا را از آن خود کرده است. 2جایزه فیلم اروپا، یک جایزه افتخاری شیر طلایی، نیز از جمله جوایزی است که در طول فعالیت هنری موریکونه به وی در مراسم مختلف سینمایی اهدا شده است. تنظیم آهنگ رسمی جام جهانی فوتبال 1978نیز از جمله دیگر افتخارات وی است.  موریکونه در زمینه آهنگسازی بر سبک‌ها و افرادی که در ژانرهای دیگر کار می‌کنند، تأثیر گذاشته است. او بر کارهای هانس زیمر، دنجر موس، گروه دایر استریتس، میوز، متالیکا و رادیو هد نیز تأثیر موسیقیایی گذاشته است. ورایتی با استناد به ‌نظر 40آهنگساز سینمای جهان موسیقی فیلم ماموریت را بهترین موسیقی تنظیم شده برای یک اثر سینمایی دانسته است.


موریکونه و فیلم‌های وسترن اسپاگتی
موریکونه در طول حیات هنری خود برای صدها فیلم، برنامه تلویزیونی ، ارکسترها و گروه‌های موسیقی پاپ، آهنگ ساخت. اما دوستی‌اش با سرجیو لئونه، کارگردان ایتالیایی بود که برایش شهرتی جهانی به ارمغان آورد. او این شهرت را با ساخت آهنگ‌هایی برای فیلم‌های وسترن اسپاگتی در دهه 1960کسب کرد. موریکونه برای فیلم‌هایی در ژانر وسترن اسپاگتی، ازجمله فیلم«خوب، بد، زشت»(1966) سرجیو لئونه، آهنگ ساخت. وسترن اسپاگتی فیلم‌هایی هستند که کارگردانان ایتالیایی در این کشور با اقتباس از ژانر سینمای وسترن آن را می‌ساختند، این ژانر سپس به سایر کشورهای دنیا نیز تسری پیدا کرد و امروزه وسترن اسپاگتی در خیلی از کشورها با نام‌های مختلف همچنان ساخته می‌شود. او برای تمامی فیلم‌های وسترن اسپاگتی که «کلینت ایستوود» به‌عنوان بازیگر اصلی در آنها ایفای نقش می‌کرد، آهنگ تنظیم کرد. کلینت ایستوود خود نیز بعدها چند فیلم وسترن ساخت ازجمله فیلم «نابخشوده» که جایزه اسکار دریافت کرد، اما انیو موریکونه برای نشان دادن دوستی و وفاداری‌اش به سرجیو لئونه برای هیچ‌یک از فیلم‌های ایستوود، موسیقی نساخت. 
از جمله آثار سینمایی مشهور وسترن اسپاگتی که موریکونه برای آنها آهنگ ساخت، فیلم‌های موسوم به سه گانه «دلار» را می‌توان نام برد: «به خاطر یک مشت دلار»(1964)، «به خاطر چند دلار بیشتر»(1965) و «خوب، بد، زشت»(1966)، به کارگردانی سرجیو لئونه.

استفاده از سازهای نامتعارف

از جمله ویژگی‌های آهنگسازی موریکونه این بود که او از سازهای غیرمتعارف استفاده می‌کرد. ازجمله سازهای پر کاربرد او در فیلم‌ها، می‌توان «چنگ دهن گیر»، «هارمونیکا»، «شیپورهای موسیقی ماریارچی»، «ساز کر زاویه دار یا کر انگلیسی» که ازجمله سازهای بادی محسوب می‌شود و ساز «اوکارینا» که ساز قدیمی چینی است و به تخم مرغ شباهت دارد، اشاره کرد. موسیقی وی اغلب همراه با صداهای طبیعی مانند سوت زدن، ضربه شلاق، صدای تیراندازی و صداهای الهام گرفته از حیوانات وحشی نظیر کویوته(گرگ وحشی ساکن آمریکای شمالی) بود.

سایه سنگین وسترن اسپاگتی
موریکونه همواره خواهان این بود که نام خود را از زیر سایه فیلم‌های وسترن اسپاگتی بیرون بیاورد. او همواره تلاش می‌کرد به یاد مردم بیاورد که پیش و پس از فیلم‌هایی که با سرجیو لئونه در ژانر وسترن اسپاگتی ساخته، کارهای خلاقانه بسیار دیگری انجام داده است. 
او در این‌باره در گفت‌وگو با خبرگزاری رویترز گفته بود: ارتباط من با فیلم‌های وسترن اسپاگتی مانند روپوشی است که تن دیوانگان می‌کنند و آنها نمی‌توانند آن را از تن در بیاورند، در واقع با ساخت آهنگ برای فیلم‌های وسترن اسپاگتی، گویی روپوشی پوشیده‌ام که دیگر نمی‌توانم آن را از تن در آورم. پس از همه این فیلم‌هایی که من برای آنها موسیقی ساخته‌ام، مردم همچنان من را با فیلم‌هایی نظیر «به خاطر یک مشت دلار» به یاد می‌آورند. به‌نظر اینطور می‌رسد که مردم همچنان در 30سال قبل مانده باشند. تولیدات من برای فیلم‌های وسترن اسپاگتی، تنها 7یا 8درصد تولیداتی است که در زمینه موسیقی در تمام عمر خود داشته‌ام.

روزی روزگاری در امریکا

یکی دیگر از فیلم‌‌های غیر وسترن مشهوری که موریکونه برای آن آهنگ ساخت، فیلم«روزی روزگاری در آمریکا» بود. این فیلم داستان تعدادی فقیر یهودی در شهر نیویورک را روایت می‌کند که در سنین بزرگسالی تبدیل به گنکسترهای معروفی در «عصر ممنوعیت خرید و فروش و مصرف نوشیدنی‌های الکلی در آمریکا»، می‌شوند.  در ایتالیا موریکونه با جوزپه تورناتوره، کارگردان مشهور اهل این کشور ارتباط دوستانه نزدیکی برقرار کرد که ساخت آهنگ فیلم«سینما پارادیزو» نیز محصول این دوستی است. سینما پارادیزو در سال 1989جایزه اسکار بهترین فیلم خارجی را از آن خود کرد. 
از دیگر کارهای درخشان انیو موریکونه، ساخت موسیقی فیلم «تسخیر ناپذیران»(1987) ساخته برایان دی پالماست. او همچنین برای فیلم‌های «باگزی» ساخته بری لوینسون و «سکوت طولانی مارگارت فون تروتا» آهنگ ساخته است. 

واکنش‌ها به درگذشت موریکونه
به گزارش سی ان ان، جوزپه کنته، نخست‌وزیر ایتالیا در واکنش به درگذشت انیو موریکونه در حساب کاربری توئیتر خود نوشت: ما همواره با تشکری بی‌پایان، نبوغ هنری «مائسترو» انیو موریکونه را به یاد خواهیم داشت.او با آثار موسیقیایی خود ما را به‌رؤیا برد، ما را وادار به تفکر کرد. او نت‌های موسیقی خاطره‌انگیزی نوشت که در تاریخ موسیقی و سینما، فراموش نشدنی باقی خواهند ماند. 
سرجیو ماتارلا، رئیس‌جمهور ایتالیا نیز ضمن خطاب کردن انیو موریکونه به‌عنوان یک هنرمند برجسته گفت: او هم موسیقیدانی خالص و هم مردمی بود. او خاطره عمیقی از خود در تاریخ موسیقی نیمه دوم قرن بیستم میلادی به جا گذاشته است. او از طریق آهنگ‌هایی که برای آثار سینمایی ساخت، مشارکت عمده‌ای در ارتقا و تحکیم افتخارات ایتالیا در سطح جهان داشت. هانس زیمر، آهنگساز مشهور نیز در گفت‌و‌گو با برنامه صبحانه بی‌بی‌سی گفت: موریکونه در نوع خود بی‌نظیر بود، او یک اسطوره بود. موسیقی او برجسته و شاخص بود و همراه با احساس و تفکر روشنفکرانه ساخته می‌شد.
ادگار رایت، کارگردان نیز در واکنش به درگذشت این آهنگساز بزرگ گفت: موسیقی موریکونه می‌توانست از یک فیلم متوسط، فیلمی خوب بسازد که همگان برای دیدن آن صف بکشند. از یک فیلم خوب می‌توانست اثری هنری ایجاد کند و یک فیلم عالی را می‌توانست تبدیل به فیلمی اسطوره‌ای کند. 

آغاز راه با موسیقی پاپ
موریکونه در سال‌های اولیه فعالیت هنری خود برای برنامه‌های نمایشی و رادیویی موسیقی می‌نوشت. او سپس با تعدادی از ستاره‌های شناخته شده موسیقی پاپ ایتالیا همکاری کرد. او پیش از شناخته شدن، به‌صورت گمنام برای بسیاری از فیلم‌ها موسیقی فیلم ساخت، نخستین کاری که برای او اعتبار و شهرت به همراه آورد، ساخت موسیقی برای فیلم«فدرال» ساخته لوچیانو سالچه در 1961بود. او در ادامه با سرجیو لئونه که از هم مدرسه‌ای‌هایش بود در زمینه ساخت موسیقی برای فیلم‌های وسترن اسپاگتی همکاری کرد. موفقیت موریکونه در زمینه ساخت موسیقی برای این فیلم‌ها سبب شد تا کارگردانان بسیاری در عرصه سینما از او برای ساخت موسیقی فیلم‌هایشان دعوت کنند، کارگردانان بزرگ و مشهوری نظیر جان هیوستون، جان بورمن، ترنس مالیک، برناردو برتولوچی، بری لیونسون، وارن بیتی، اولیور استون، رومن پولانسکی و فرانکو زفیرلی از او برای ساخت آهنگ فیلم‌هایشان استفاده کردند.

آهنگساز «8نفرت انگیز»
انیو موریکونه آخرین بار برای ساخت موسیقی فیلم «هشت نفرت انگیز» به کارگردانی کوئینتین تارانتینو، در سن 86سالگی در سال 2016برنده جایزه اسکار شده بود. موریکونه همچنین 8 بار نامزد دریافت جایزه اسکار برای موسیقی فیلم‌های«روزهای بهشت»، «ماموریت»، «تسخیر ناپذیران»، «باگزی» و «مالنا» شده بود.موریکونه در ابتدا ساخت موسیقی برای فیلم تارانتینو را نپذیرفته بود، اما در نهایت پذیرفت موسیقی این فیلم را تنظیم کند، او در این‌باره گفته بود: به‌دلیل اینکه تارانتینو به من اجازه داد آهنگ این فیلم را کاملا متفاوت با موسیقی‌ای که برای فیلم‌های وسترن اسپاگتی می‌ساختم، تنظیم کنم، ساخت موسیقی فیلم «هشت نفرت انگیز» را پذیرفتم. 

اسطوره هالیوودی
موریکونه یکی از معدود ایتالیایی‌هایی است که بدون اینکه به آمریکا برود، او را به‌عنوان یکی از اسطوره‌های هالیوود می‌شناسند. موریکونه در این‌باره گفته بود: یکی از استودیوها در کالیفرنیا یک ویلای لوکس به من پیشنهاد کرد، اما من این پیشنهاد را رد کردم. خیلی از دوستانم در ایتالیا هستند، تعداد زیادی از کارگردانانی که کار من را می‌پسندند و من را دوست دارند، در این کشور هستند، رم نیز خانه من است. موریکونه که از وی در زادگاهش ایتالیا به‌عنوان مائسترو (Maestro) یا استاد و رهبر ارکستر موسیقی یاد می‌شود، در طول حیات هنری خود برای بیش از 500فیلم در طول 7 دهه آهنگ ساخت.  انیو موریکونه با ماریا تراویا در سال 1956ازدواج کرد و آنها 4فرزند داشتند، 3 پسر و یک دختر.

10 موسیقی‌برای 10 فیلم برتر

انیو موریکونه در طول حیات حرفه‌ای خود برای بیش از 500اثر موسیقی ساخت که 400مورد از این آثار برای سینما و تلویزیون تنظیم شدند. انتخاب بهترین آهنگ فیلم از میان آثار موریکونه، به‌خاطر تعدد آثار موسیقایی وی، همواره کار بسیار دشواری بوده است. از همین‌رو در این بخش صرفا به آثاری از وی می‌پردازیم که از شهرت جهانی برخوردار شده‌اند.

به خاطر چنددلار بیشتر(1965)

فیلمی در ژانر وسترن و از فیلم‌های سه‌گانه «دلار» است. کارگردان این فیلم سرجیو لئونه است. کلینت ایستوود و لی وان کلیف نیز در این فیلم ایفای نقش کرده‌اند. منتقدان از موسیقی این فیلم که ساخت آن بر عهده موریکونه بوده، ستایش کرده‌‌اند.

خوب، بد، زشت(1966)

«خوب، بد، زشت» نیز فیلمی است محصول همکاری انیو موریکونه به‌عنوان آهنگساز و سرجیو لئونه کارگردان. بازیگران این فیلم کلینت ایستوود و لی وان کلیف هستند. موسیقی انیو موریکونه در فیلم خوب، بد، زشت بعدها بارها در فیلم‌ها و آلبوم‌های موسیقی مختلف مورد استفاده قرار گرفت. موسیقی این فیلم معروف‌ترین موسیقی فیلم در تاریخ سینماست.

مأموریت (1986)

ماموریت فیلمی به کارگردانی رولند ژافه است که داستان سفر هیأتی از مبلغان مسیحی ژزوئیت به آمریکای جنوبی در قرن هجدهم را روایت می‌کند. رابرت دنیرو، جرمی آیرونز و لیام نیسون بازیگران این فیلم هستند و انیو موریکونه ساخت موسیقی فیلم را عهده‌دار بوده. موسیقی فیلم ماموریت در سال1986 نامزد دریافت جایزه اسکار شده بود.

سینما پارادیزو (1988)

این فیلم ساخته جوزپه تورناتوره است. این فیلم در سال1989، اسکار بهترین فیلم خارجی را از آن خود کرد. انیو موریکونه نیز به‌خاطر ساخت آهنگ این فیلم، جایزه بفتا در رشته بهترین موسیقی فیلم را دریافت کرد. فیلیپ نواره و مارکو لئوناردی بازیگران این فیلم هستند.

تسخیرناپذیران (1987) 

برایان دی‌پالما کارگردان فیلم تسخیرناپذیران بود. جایزه بهترین بازیگر نقش مکمل مرد به این فیلم اختصاص داده شد و موسیقی متن این فیلم ساخته اینو موریکونه نامزد دریافت جایزه اسکار شد. کوین کاستنر، رابرت دنیرو، ‌شان کانری و اندی گارسیا در این فیلم ایفای نقش کرده‌اند.

باگزی  (1991)

بری لیونسون فیلم باگزی را در سال1991 با بازی وارن بیتی، آنت بنینگ و دبورا فارنتینو ساخت. این فیلم برنده 2جایزه اسکار، به‌ترتیب برای رشته‌های بهترین طراحی لباس و بهترین طراحی صحنه شد. موسیقی متن این فیلم که ساخته اینو موریکونه بود نامزد دریافت جایزه اسکار شد.

مالنا (2000)

این فیلم ساخته جوزپه تورناتوره دوست ایتالیایی انیو موریکونه بود. مونیکا بلوچی در این فیلم در نقش مالنا بازی کرده است. موریکونه به‌خاطر ساختن آهنگ فیلم مالنا نامزد دریافت جایزه اسکار بهترین موسیقی فیلم شد.

هشت نفرت‌انگیز (2015)

انیو موریکونه پس از سال‌ها تجربه در زمینه ساخت موسیقی برای فیلم‌های وسترن ایتالیایی، این‌بار قرار بود برای فیلم ضد‌وسترن هشت نفرت‌انگیز به کارگردانی کوئنتین تارانتینو موسیقی بسازد، موریکونه به‌خاطر ساختن آهنگ فیلم هشت نفرت‌انگیز در سال2016 برنده جایزه اسکار بهترین موسیقی فیلم شد. در این فیلم ساموئل ال‌جکسون، کرت راسل و جنیفر جیسن لی ایفای نقش کرده‌اند.

روزی  روزگاری  در آمریکا (1984)

روزی روزگاری در آمریکا آخرین فیلم سرجیو لئونه و آخرین همکاری مشترک او با انیو موریکونه است. موسیقی این فیلم پس از گذشت بیش از 3دهه همچنان خاطره‌انگیز است. سایت اند ساوند این فیلم را در زمره 250فیلم برتر تاریخ سینما قرار داده است. رابرت دنیرو بازیگر اصلی این فیلم است. انیو موریکونه به‌خاطر ساخت موسیقی این فیلم برنده جایزه بفتا در رشته بهترین موسیقی فیلم شد.

روزهای  بهشت (1978)

روزهای بهشت در ژانر عاشقانه به کارگردانی ترنس مالیک ساخته شده است. ریچارد گی‌یر، بروک آدامز و سم شپارد از بازیگران این فیلم هستند. انیو موریکونه به‌خاطر ساخت موسیقی این فیلم برنده جایزه بفتا در رشته بهترین موسیقی فیلم شد.