دلارهای صادراتی برمی‌گردد؟

«مهلت بازگشت ارز صادراتی را تمدید نمی‌کنیم، به هیچ وجه! خبر دارم که بخشی از منابع ارزی مسدود شده بانک مرکزی آزاد شده است» این تازه‌ترین پیام ارزی رئیس‌کل بانک مرکزی در واکنش به التهابات ارزی 3هفته اخیر است. اظهارنظری که به جای کلی‌گویی دست‌کم 2خبر مهم را به بازار ارز مخابره کرد؛ برخی کانال‌های ورودی ارز تقویت شده و بانک مرکزی می‌خواهد از حجم تلنبارشده تقاضای ارز تجاری کم کند. از سوی دیگر صادرکنندگان را در دوراهی یک تصمیم‌گیری سخت قرار داده است؛ یا ارز خود را بیاورند یا منتظر عواقب احتمالی آن باشند. 
واکنش بازار اما متفاوت بود؛ درحالی‌که نرخ دلار آمریکا در صرافی‌های مجاز دیروز رشد حدود یک درصدی را تجربه کردو به 21هزار و 842تومان رسید، بازار سکه با ریزش 800هزار تومانی مواجه شد و قیمت دلار آمریکا در سبزه میدان تهران تا 21هزار و 500تومان پایین آمد و قیمت آن در چهارراه‌استانبول به حدود 21هزار و 580تومان رسید. به گزارش همشهری، بازار ارز وضعیت گنگی دارد؛ قیمت دلار به 22هزار تومان رسیده و عمده صرافان از معاملات ارزی کنار کشیده‌اند. مردم هم چندان خریدار و فروشنده نیستند؛ دلال‌های خرده‌فروش می‌گویند بازار گیج شده و زمان می‌خواهد تا واقعیت را دریابد. این حالت بازار باعث شده در اواخر دیروز، قیمت دلار از میانه کانال 21هزار تومان نیز پایین‌تر بیاید و حتی قیمت مسکوک طلا با ریزش 10درصدی مواجه شود. همزمان سختگیری‌های بانک مرکزی برای عمل صادرکنندگان به تعهد ارزی و بازگشت ارز حاصل از صادرات تشدید شده و صادرکنندگان را برای جفت‌وجور کردن ارز یا شکست دادن طرح پیمان‌سپاری ارزی به تکاپو واداشته است. 2 هفته دیگر مهلت بازگشت ارز حاصل از صادرات98به‌اتمام می‌رسد و بانک مرکزی قاطعانه می‌گوید این مهلت را تمدید نمی‌کند؛ اما این تمام ماجرا نیست.
گزارش میدانی همشهری از خیابان فردوسی و حال و هوای صرافی‌های ردیف شده در دو سوی آن از بی‌ثباتی نرخ ارز در نیمروز 16تیرماه حکایت دارد. قیمت دلار در بازار آزاد تهران به حول‌وحوش 22هزار تومان رسیده اما جالب اینجاست که راسته صرافان به طرز عجیبی خلوت است. شاید برچسب «خریدوفروش ارز نداریم» روی ویترین اغلب صرافی‌ها توجیه مناسبی برای این خلوتی باشد؛ اما دلالان کنار خیابان فردوسی هم شاهد این خلوتی هستند و دلیلش را گیجی بازار می‌دانند.

واکنش همتی به دلار ۲۲هزارتومانی
بازار ارز وضعیت شکننده‌ای دارد و بی‌ثباتی نرخ‌ها به‌جایی رسیده که تفاوت میان قیمت خریدوفروش فعالان بازار از هزار تومان برای هر دلار هم عبور کرده است. در این شرایط رئیس‌کل بانک مرکزی با انتشار یادداشتی در صفحه اینستاگرام خود به وضعیت بازار ارز واکنش نشان داده و تأکید کرده که تلاطم این روزهای بازار، عمدتاً از نا‌همخوانی عرضه و تقاضا در بازار حواله ارز بوده است که از مشکلات ناشی از کرونا در ابتدای سال نشات گرفته و با فروکش کردن تدریجی تقاضاهای تجمیع شده و افزایش عرضه ارز در نیما تعدیل خواهد شد. عبدالناصر همتی در این یادداشت از دریافت گزارش‌های مساعد از افزایش قابل‌توجه صادرات نفتی و غیرنفتی و خبرهای مثبت از آزاد شدن منابع مسدودی بانک مرکزی خبر داده که روند تأمین ارز را متحول خواهد کرد؛ اما درباره سیاست بانک مرکزی در قبال تحولات فعلی بازار سکوت کرده است.

موعد مقطوع بازگشت ارز
رئیس‌کل بانک مرکزی در یادداشت خود، صادرکنندگان را تکیه‌گاه اصلی ارزآوری کشور دانسته و این نکته را به آنها گوشزد کرده است که فرصت برای بازگشت میلیاردها دلار ارز حاصل از صادرات در2هفته آتی به پایان می‌رسد. همتی با تأکید بر اینکه فرصت ادای تعهدات ارزی به‌هیچ‌وجه تمدید نخواهد شد، اعلام کرده است: از دیروز (16تیر) با هماهنگی بانک مرکزی، قوه قضاییه، وزارت صنعت و نهادهای نظارتی، صادرکنندگانی که تاکنون تعهد ارزی خود را ایفا نکرده‌اند، در فهرست‌های 10نفره برای توضیح در مورد نحوه ایفای تعهدات دعوت می‌شوند.
 پیگیری‌های همشهری نشان می‌دهد، در مقابل موضع‌گیری رئیس‌کل بانک مرکزی، صادرکنندگان نیز در تکاپوی یافتن راهکارهایی برای گذر از شرایط موجود هستند و تلاش می‌کنند یا مهلت بیشتری برای بازگشت ارز بگیرند، یا ارز متعهد شده را از محلی غیراز مقاصد صادراتی تأمین کنند یا کلاً خواستار اعلام شکست طرح پیمان‌سپاری ارزی شوند. نکته قابل‌توجه اینکه  دیروز قرار بود جلسه فوق‌العاده شورای گفت‌وگوی دولت و بخش خصوصی کشور برگزار شود و پیش‌بینی می‌شد درصورت برگزاری این جلسه، رئیس‌کل بانک مرکزی نیز در کنار فرهاد دژپسند، وزیر امور اقتصادی و دارایی به‌عنوان نمایندگان دولت در جلسه حاضر شود. ازآنجا ‌که رفتار دژپسند در جلسات شورای گفت‌وگو همواره منعطف و مقبول بخش خصوصی بوده، به‌نظر می‌رسید در این جلسه نیز او در حد توان میان صادرکنندگان و رئیس بانک مرکزی وساطت کند که در این صورت برآیند حمایت‌های دژپسند از صادرکنندگان و خط‌ونشان کشیدن‌های همتی برای آنها می‌توانست به عنوان خط‌مشی اصل بانک مرکزی در موضوع بازگشت ارز صادراتی تلقی شود، اما این جلسه به دلایلی نامعلوم برگزار نشد.

هشدار همتی
شاید حساس‌ترین بخش یادداشت رئیس‌کل بانک مرکزی، قسمت پایانی آن باشد که با اشاره به ورود مقتدرانه بانک مرکزی به بازار ارز در مهرماه 99تأکید کرده است: «بانک مرکزی دخالت هدفمند خود را در بازار به تشخیص خود و با درنظر گرفتن مصالح عالیه اقتصادی کشور اعمال خواهد کرد. همان‌طور که یک‌بار در مهرماه سال۹۷ توان خود را نشان داد و برخی به‌خاطر اشتباه محاسباتی تا 2 سال برای فروش دلارهای ۱۹هزارتومانی خود معطل ماندند، امروز نیز ریسک بازار ارز برای سرمایه‌گذاری به‌شدت افزایش پیداکرده و من نیز وظیفه دارم این را به فعالان اقتصادی گوشزد کنم.» سابقه همتی در مدیریت بازار ارز حداقل تا قبل از تنش‌های اخیر نشان می‌دهد که او تسلط خوبی بر بازار دارد و توانسته این بازار را با کمترین خسارت از پیچ‌های حساس بگذراند؛ اما حالا این سؤال مطرح می‌شود که این هشدار همتی برای مداخله هدفمند در بازار ارز تا چه میزان به بازگشت دلارهای صادراتی اتکا دارد. چراکه صادرکنندگان از ماه‌های پیش مصرانه خواستار لغو پیمان‌سپاری ارزی و حذف قواعد بازگشت ارز بوده‌اند و از منظر آنها ادای تعهدات ارزی در مهلت 2هفته‌ای پیش رو سخت و حتی ناممکن است.

خریداران عمده در بازار
اغلب دلال‌های ارز در محدوده فردوسی خرده‌کاری می‌کنند و سقف خریدوفروش روزانه آنها از چند هزار دلار فراتر نمی‌رود. مردم هم برای ارقام درست به این افراد مراجعه نمی‌کنند. اما دیروز همین دلال‌ها ادعا داشتند خریداران کلانی وارد بازار ارز شده‌اند و معاملات چند ده هزار دلاری انجام می‌دهند. از اظهارات این دلالان و البته پرس‌وجو از برخی صرافان راسته فردوسی چنین برمی‌آید که احتمالاً برخی از صادرکنندگانی که به هر دلیلی قادر به ایفای تعهدات ارزی خود نبوده‌اند، برای جلوگیری از مواخذه بانک مرکزی و ابطال کارت بازرگانی دست‌به‌کار تهیه دلار از کف بازار شده‌اند و به موج هیجانی صعود قیمت دامن زده‌اند.

   اختلاف صادرکنندگان  و بانک مرکزی
یکی از صادرکنندگان در گفت‌وگو با همشهری ادعا می‌کند؛ بخشی از ارز حاصل از صادرات خود را در ماه‌های قبل به کشور آورده و اینک از بازگشت مابقی ارز حاصل از صادرات خود ناتوان است. او اظهار می‌کند، باوجود مطالبات ارزی در کشور ثالث، قادر نیست دارایی خود را نه به‌صورت چمدانی و نه به‌صورت حواله به ایران برگرداند؛ اما می‌تواند به بانک مرکزی و حتی دستگاه دیپلماسی وکالت بازگشت این ارزها را بدهد تا آنها امور مربوط به آن را انجام دهند. یکی دیگر از صادرکنندگان مدعی است به بانک مرکزی پیشنهاد داده است ترتیبی اتخاذ کند که او دلارهای حاصل از صادرات خود را به‌صورت چمدانی به سفارت ایران در کشور ثالث تحویل دهد و بانک مرکزی یا دستگاه دیپلماسی مسئولیت بازگشت ارز را تقبل کنند. این روایت صادرکنندگان از مشقات بازگشت ارز حکایت از آن دارد که ایفای تعهدات ارزی امری مشکل و در شرایط فعلی حتی غیرممکن است و بانک مرکزی باید از مواضع خود کوتاه بیاید. این در حالی است که بررسی‌های همشهری نشان می‌دهد در مقابل ادعاهای صادرکنندگان، بانک مرکزی و کارشناسان این نهاد نیز مواضع قابل‌قبولی دارند و معتقد هستند روال بازگشت ارز آن‌گونه که وانمود می‌شود سخت و پیچیده و ناممکن نیست. بررسی اظهارات قبلی نمایندگان بانک مرکزی در نشست با صادرکنندگان حاکی از این است که صادرکنندگان حتی درصورت ناتوانی در بازگشت ارز باید اسناد ارزهای بلوکه شده خود در کشورهای ثالث را برای راستی‌آزمایی ارائه دهند. همچنین بسیاری از صادرکنندگان باوجوداینکه مشکلی برای حواله کردن ارز صادراتی از بانک خارجی به شبکه صرافی طرف حساب با ایران نداشته‌اند، بازهم برای اینکه نیمی از ارز خود را به نرخ نیما نفروشند، حاضر به بازگشت ارز نیستند و خواستار لغو پیمان‌سپاری ارزی هستند. همچنین اختصاص ارزهای صادراتی مانده در خارج به واردات قاچاق در قالب کولبری و ته‌لنجی نیز از دیگر شواهدی است که باعث شده بانک مرکزی قاطعانه خواستار بازگشت صددرصدی ارزهای صادراتی باشد.