یک‌عمر بی‌محلی به خواست دولت‌های محلی

مجید جباری _ خبر‌نگار

می‌‌گویند گذر زمان، همه مشکلات را حل می‌کند، اما با گذشت 113سال از تشکیل بلدیه، چالش‌ها و مشکلات شهرداری‌ها هنوز به قوت خود باقی است؛ چه‌بسا مسائل و مشکلات شهرها با تغییر نیازهای این روزها بیشتر هم شده باشد. با اینکه تغییر ساختار مدیریت‌شهری اندکی پس از انقلاب اسلامی در مسیر اصلاحات اساسی قرار گرفت، اما بنا به دلایلی و با وجود تصویب قوانین خوبی، تغییرات آنطور که باید به اجرا درنیامد. 41سال از پیروزی انقلاب می‌گذرد اما اداره شهرها و روستاها با آنچه سال‌ها قبل در مصوبه مدیریت واحد شهری پیش‌بینی شده بود، فاصله زیادی دارد. دولت‌ها در طول این سال‌ها همواره از اجرای مصوبه‌ای که خدمات 24گانه شهری را به شهرداری‌ها محول می‌کند، سر  باز زده‌‌اند و درآمدهای این نهاد شهری با خدمات گسترده‌ای که ارائه می‌دهد، همخوانی ندارد و شهروندان توقع بجای حل مشکلات کوچک و بزرگ شهرها را فقط از شهرداری‌ها انتظار دارند. آلودگی هوا، توسعه حمل‌ونقل عمومی و ترافیک بعد از گذشت 4دهه از انقلاب، هنوز هم اولویت‌ شهرهای بزرگی مثل تهران است. این مشکلات داروی شفابخشی را انتظار می‌کشند که «مدیریت واحد شهری» خیلی وقت پیش نسخه‌اش را پیچیده است. در تقویم ملی، امروز 14تیرماه، روز بزرگداشت شهرداری‌ها و دهیاری‌ها نام گرفته. نامگذاری یک روز از سال به نام نهادی که خدماتش، لایه‌های مختلف زندگی مردم را در‌بر‌می‌گیرد، شاید کافی نباشد اما فرصتی را پیش روی صاحب‌نظران و کارشناسان قرار می‌دهد.

   ۱۳۴۵شهرداری و ۳۷۰۸۰دهیاری در کشور یک سرمایه اجتماعی است

  عبدالرضا رحمانی‌فضلی، وزیر کشور در پیامی به مناسبت روز شهرداری و دهیاری وجود ۱۳۴۵شهرداری و ۳۷۰۸۰دهیاری در کشور را فرصتی مغتنم برای ارتقای سرمایه اجتماعی، امیدبخشی و افزایش نشاط اجتماعی دانست.  بخش‌هایی از پیام رحمانی‌فضلی، وزیر کشور که خطاب به شهرداران و دهیاران سراسر کشور صادر شده، به شرح زیر است:
خدمات گسترده و ارزنده شهرداری‌ها و دهیاری‌ها که در ابعاد وسیع و گوناگونی نظیر حفظ محیط‌زیست، بهداشت و سلامت، مدیریت بحران، بهبود سیما و منظر، ارتقا و سامان‌بخشی وضعیت کالبدی- فیزیکی سکونتگاه‌ها، مدیریت پسماند، ایمنی و آتش‌نشانی، برنامه‌های فرهنگی- اجتماعی و... نمود پیدا می‌کند، نقش بسیار مؤثری در آسایش، امنیت و سلامت شهروندان و دستیابی به شاخصه‌های یک سکونتگاه سالم، زیبا، پویا، بانشاط و توسعه‌یافته ایفا می‌کند.
وجود ۱۳۴۵شهرداری و ۳۷۰۸۰دهیاری در سطح کشور، به‌عنوان بازوان اجرایی شوراهای اسلامی فرصت مغتنمی برای ارتقای سرمایه اجتماعی، امیدبخشی و از همه مهم‌تر افزایش نشاط اجتماعی در میان آحاد جامعه است. بدون‌شک بالندگی و شکوفایی این نهادهای مردمی، در گرو سیاستگذاری‌، حمایت‌های مادی و معنوی دولت و نیز همکاری و برنامه‌ریزی همه دستگاه‌ها برای پیشرفت همه‌جانبه شهرها و روستاهای کشور است. بحمدالله حمایت از شهرداری‌ها و دهیاری‌ها در طول فعالیت دولت تدبیر و امید، در قالب تهیه و تدوین سیاست‌ها و برنامه‌های مناسب و همچنین تخصیص اعتبارات و امکانات، معنایی ملموس یافته که ان‌شاءالله با قوت بیشتری ادامه خواهد یافت. از شهرداران و دهیاران هم انتظار می‌رود با وسعت‌بخشی به تلاش‌ها و اقدامات مؤثر خود به‌ویژه در حوزه ایجاد درآمدهای پایدار محلی و زمینه‌سازی برای توسعه کسب‌و‌کارهای مختلف، در سالی که با عنوان «جهش تولید» از سوی مقام معظم رهبری (مدظله العالی) نامگذاری شده ‌است، گام‌های ارزنده و بلندتری در جهت توسعه، عمران و آبادانی مناطق بردارند.

   مشارکت مردم؛ نگاه راهبردی به اداره شهرها

  محمدتوسلی، نخستین شهردار تهران پس از انقلاب
از اسفند سال57 دو مشکل اصلی در شهر تهران کاملا برجسته بود. نخست اینکه شهر تهران چگونه و با چه سازوکار علمی باید اداره شود. به این ترتیب، این موضوع در دستور کار قرار گرفت و گروه‌های کارشناسی انتخاب و کار فشرده‌ای انجام شد که نتیجه‌اش، تغییر تقسیمات تهران از 12منطقه غیر‌منظم به 20منطقه علمی و منظم بود. البته در سال‌های بعد 2منطقه دیگر هم در غرب مسیل کن به این 20منطقه اضافه شد. دلیل چنین تغییر ساختاری این بود که نگاه راهبردی مدیریت شهری در ساختار جدید شهر تهران حاکم شود. مسئله اصلی اما این بود که براساس تجربه جهانی، مدیریت سلامت و کارآمد برای شهرها باید به‌نحوی باشد که سازوکار مشارکت شهروندان در اداره شهر فراهم شود. بر همین اساس، از همان اسفند سال۵۷ بحث شوراها را مطرح کردیم. برای این کار و به‌منظور تشکیل شوراهای محله‌ها و مناطق و همچنین تشکیل پارلمان شهری، تغییر ساختار شهر تهران لازم بود. به این خاطر، قانونی مطالعه و آماده شد که پس از عبور از وزارت کشور نهایتا در مهرماه1358 تحت عنوان مدیریت واحد شهری در شورای انقلاب به تصویب رسید. ایده پارلمان شهری در واقع، نگاه راهبردی‌‌ بود که در همه کشورهای توسعه‌یافته و حتی در حال توسعه وجود دارد. بنابراین شهر تهران به 341محله تقسیم شد تا محدوده جغرافیایی هر محله با فرهنگ مشترک، مشخص و شورای محله تشکیل شود تا خود شهروندان محله‌شان را اداره و به‌صورت کلان، بر مدیریت شهری تهران نظارت کنند. طبق قانون مصوب شورای انقلاب، قرار بود همه خدمات شهری در تهران زیرنظر شورای شهر و شهرداری و در اصل با نظارت مردم انجام شود. یکی از پیامدهای مثبت این اقدام درصورت اجرا، کوچک و توانمندسازی دولت بود که متأسفانه بنا به دلایلی محقق نشد. ضمن اینکه قانون شوراها هم که بعدها در اصول قانون اساسی به تصویب رسیده بود هم به فراموشی سپرده شد. تا اینکه در سال77 با نگاه راهبردی آقای خاتمی، این قانون با شکل و شمایل تعدیل شده و کمرنگ اجرا و شوراها تشکیل شد. شکل‌گیری شوراهای شهر و روستا از مواردی است که از همان ابتدا مورد توجه ما بود و حالا هم بعد از گذشت بیش از 4دهه به عقیده من یکی از چالش‌هاست. شورای شهر تهران با 21عضو برای شهری با بیش از 9میلیون جمعیت، هیچ تناسبی با وظایف و اختیارات واقعی شورای شهر برای سیاستگذاری و برنامه‌ریزی و نظارت بر اجرای برنامه‌ها ندارد. محور بعدی، موضوع حمل‌ونقل و ترافیک و همچنین مشکل محیط‌زیست و آلودگی هوای شهر تهران بود که از همان موقع، گروه کارشناسی برای آن تشکیل شد. گام نخست این گروه کارشناسی هم تهیه طرح ترافیک محدوده مرکزی شهر تهران برای اولویت دادن به حمل‌ونقل عمومی است که هنوز به‌عنوان یک ضرورت بعد از 4دهه مورد عمل قرار دارد. توسعه اتوبوسرانی، مترو و به‌طور کلی، حمل‌ونقل عمومی و برداشتن گام‌هایی در این راستا که بتواند به‌تدریج حمل‌ونقل عمومی را جایگزین استفاده از خودروی شخصی کند، نیاز اساسی تهران بود که به باور من هنوز هم یکی از اولویت‌های تهران است. اینها از جمله اقدامات زیربنایی است که جرقه‌های آن در سال۵۷ زده شد. به هر حال، امیدوارم در گرامیداشت روز شهرداری‌ها، نیازهای راهبردی و اولویت‌دار شهر تهران مورد توجه قرار بگیرد .

   شهرداری، نهادی برای شهروند 

  تورج فرهادی، شهردار منطقه۶ تهران
چهاردهم تیرماه مقارن با سالگرد تصویب «قانون تاسیس دهیاری‌های خودکفا در روستاهای کشور» در تقویم رسمی جمهوری اسلامی به‌عنوان روز شهرداری‌ها و دهیاری‌ها نامگذاری شده است. روز شهرداری‌ها در گام نخست روز شهروندان است. به این معنا که شهرداری به‌مثابه نهادی مدنی‌- اجرایی و غیردولتی بیشترین ارتباط را با شهروندان دارد و سیاست‌های اتخاذ‌شده از سوی این نهاد می‌تواند در حوزه‌های گوناگون شهری اثرات مثبت و سازنده یا منفی و مخربی را در زندگی شهری و اجتماعی شهروندان به‌دنبال داشته باشد. واقعیت این است که شهرداری‌ها در سطح جهانی ازجمله نهاد‌هایی هستند که نقش آنها در توسعه پایدار و متوازن و تقویت و توسیع عرصه‌های مدنی و عمومی بی‌بدیل است. بدیهی است با توجه به پیچیدگی‌های زندگی شهری، افزایش انتظارات و نیازهای جامعه شهری، مسائل زیست‌محیطی شهری و توسعه و گسترش کالبدی نامتوازن و ناموزون شهری این نقش بی‌بدیل و تاریخی و استراتژیک در قیاس با سایر نهاد‌های اجرایی جایگاه بالاتر و خطیر‌تری پیدا می‌کند که لزوم توجه به آن از سوی حکومت و حاکمیت و تحلیل و تفسیر صحیح آن از ناحیه مدیران شهری، می‌تواند تلاقی «جامعه ‌شهری» و «مدیریت شهری» را در «توسعه شهری» ممکن کند. اساسا مفهوم مدیریت شهری در تفسیر‌های کلان فراتر از اداره شهر است و با ارتباط با ساختار‌های اقتصاد شهری و فرهنگ شهری، نقشی پیچیده‌تر از تمرکز صرف بر اداره شهر پیدا می‌‌کند. بر بستر این دیدگاه می‌توان ادعا کرد نحوه و مکانیسم ارتباط دوسویه و تعاملی «نهاد مدیریت شهری» به‌عنوان ضرورتی ایدئولوژیک با منابع و نهاد‌های رسمی قدرت در بستر نگاهی رئالیستی، میزان و قدرت تأثیر‌‌گذاری و تحول‌آفرینی آن در بهبود زیست‌شهری و زیست‌پذیر‌کردن شهر‌ها را تسریع یا کُند می‌کند. این نقش کلیدی که در قالب و قامت هم‌افزایی با قدرت رسمی رده‌بندی می‌شود، ناشی از فهمی است که حل نیاز‌های اکولوژیک و استراتژیک شهری را در شرایطی ممکن می‌داند که دامنه وسیع نیازهای اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی شهر در قامت نگاه پروسه‌ای و در لایه‌بندی کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت تحلیل و چاره‌جویی شود؛ فهمی که برآمده و برکشیده ‌گفتمانی است که نهاد سیاست و نماد زمامداری را در تدبیر و اداره شهر می‌داند. روشن است که لاجرم و ناگریز و ناگزیر، سیاست چه با مفهوم تدبیر شهری و چه با مضمون تدقیق دولتی نه در مقابله و معارضه که در مفاهمه و موازنه شکل می‌گیرد. بنابراین مدیریت شهری به‌عنوان شاخه و شعبه‌ای از برنامه‌ریزی شهری و همچنین شهرداری‌ها به‌مثابه نهاد‌هایی اجرایی مدنی، نیازمند برنامه‌ریزی همسو‌نگر، منعطف، پویا و تعاملی و مشارکتی برای غلبه بر بحران‌هایی هستند که فقر شهری را افزایش داده و عدالت شهری را نحیف و لاغر کرده است. تحقق این موضوع نیازمند بازنگری و ارتقای وظایف شهرداری از تقسیمات شهری ازجمله شهر، حریم شهر، منطقه، ناحیه و محله بر حسب ابعاد و سطوح توسعه پایدار شهری در عرصه‌های فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی و کالبدی است که در نهایت به خلق «شهر پایدار» ختم می‌شود .

   شهرها نیازمند رابطه دوسویه شهروند و شهرداری‌ها

  علی توکلی، شهردار منطقه19 تهران
امروزه نقش شهرداری‌ها به‌عنوان اجرایی‌ترین دستگاه‌های خدمات‌رسان در اداره و تحقق اهداف توسعه‌گرایانه شهر از دریچه خدمت به شهروندان بر کسی پوشیده نیست. در واقع شهرداری نهادی عمومی است که همواره ارتقای رفاه شهروندان و توسعه برابر امکانات را سرلوحه خدمات خود قرار داده تا بتواند به مهم‌ترین هدف خود که کسب رضایت شهروندان و افزایش رفاه عمومی است، دست یابد. این خدمات در ابعاد مختلف و وسیعی همچون محیط‌زیست، بهداشت و سلامت، مدیریت بحران، بهبود نمای شهری، ساماندهی و عمران شهر، مدیریت پسماند، حمل‌ونقل و ترافیک، مدیریت ایمنی و آتش‌نشانی، مسائل و برنامه‌های فرهنگی و اجتماعی و... نمود یافته و نقش مؤثر و سازنده‌ای در آسایش و رضایتمندی شهروندان و نیز دستیابی به شهری زنده و پویا ایفا می‌کند. در این میان ایجاد یک رابطه دوسویه با شهروندان و استفاده از مشارکت آنها در اداره امور شهر همواره به‌عنوان اصلی جدی برای خدمت‌رسانی بهتر و دستیابی به شاخص‌های توسعه پایدار مورد توجه مدیران شهری قرار گرفته است و به‌عبارتی بدون مشارکت شهروندان امکان اداره شهر میسر نخواهد بود. در نگاه خاص‌تر به خدمات شهرداری‌ها نمی‌توان نقش تعامل بین‌دستگاهی و فراسازمانی را برای ارتقای سطح خدمات به مردم نادیده گرفت. در پایان بر خود لازم می‌دانم به بهانه فرارسیدن 14تیرماه که در تقویم رسمی کشور عزیزمان با عنوان روز شهرداری‌ها و دهیاری‌ها نامگذاری شده‌، از خدمات بی‌شائبه و شبانه‌روزی همه کسانی که تلاش می‌کنند تا با زنده نگه‌داشتن شهر و حفظ حیات آن لبخند رضایت را بر لب شهروندان بنشانند، تقدیر کرده و امیدوارم با همیاری هم بتوانیم تهران را به شهری با‌ کیفیت مطلوب‌تر زندگی برای همگان با الهام از شعار تهران شهری برای همه تبدیل کنیم. به امید آن روز...