آلاینده تابستانه در شهر

شینا انصاری- مدیرکل محیط‌زیست شهرداری تهران

 روز یکشنبه هشتم تیرماه یازدهمین روز در سال‌جاری بود که هوای تهران به‌دلیل آلاینده «ازن» به وضعیت ناسالم برای گروه‌های حساس رسید. در چند سال اخیر «آلاینده ازن» به یکی از آلاینده‌های شاخص هوا در روزهای گرم و آفتابی سال در شهر تهران تبدیل شده است. گاز ازن از «آلاینده‌های ثانویه» هواست؛ به‌عبارت ساده‌تر، این گاز مستقیما از منابع متحرک یا ساکن نظیر خودروها و صنایع منتشر نمی‌شود، بلکه با واکنش برخی گازها مانند اکسیدهای نیتروژن، ترکیبات آلی و هیدروکربن‌ها ایجاد می‌شود و میزان غلظت این آلاینده با شدت گرفتن نور خورشید در ماه‌های گرم سال افزایش می‌یابد، از این‌رو کم بودن شرایط ابرناکی، تشدید تابش خورشید و بالا رفتن دما، غلظت آلاینده ازن در هوا را افزایش می‌دهد؛ مشروط بر اینکه پیش‌ساز‌های این آلاینده ثانویه یعنی گازهای آلاینده اشاره شده در هوا وجود داشته باشند. در حقیقت منابع انتشار آلاینده‌های پایه برای تشکیل ازن، خودروها و صنایعی هستند که با تولید آلاینده‌هایی مانند اکسیدهای نیتروژن و هیدروکربن‌ها و ترکیب این آلاینده‌های گازی در کنار نور خورشید به‌عنوان عامل ضروری سوم، ازن را ایجاد می‌کنند. راهکار کاهش ازن در هوای شهرها مشابه راهکارهایی است که برای کاهش سایر آلاینده‌ها ازجمله ذرات معلق مطرح می‌شود. برای از بین بردن این آلودگی باید منابع انتشار پیش‌سازهای ازن یعنی «اکسیدهای نیتروژن و هیدرو‌کربن‌ها» را کاهش دهیم. موتوسیکلت‌های کاربراتوری با انتشار هیدروکربن‌ها و خودروهای دیزلی با تولید اکسیدهای نیتروژن سهم قابل ملاحظه‌ای در ایجاد شرایط لازم برای آنکه گاز ازن بتواند در روزهای گرم و آفتابی سال، مقام نخست را در بین پارامترهای آلاینده هوا از آن خود کند، دارند!
2 دهه قبل آلاینده «منواکسیدکربن» به‌عنوان آلاینده اصلی و شاخص هوای شهر تهران مطرح بود. طی سال‌های بعد و در اوایل دهه 80 هجری شمسی با الزام به رعایت استاندارد حداقلی یورو ٢ در خودروها، این آلاینده مهم هوای تهران و دیگر شهرهای بزرگ و صنعتی کشور به‌تدریج جای خود را به ذرات معلق هوا داد، به‌نحوی که هم‌اکنون ذرات معلق به‌خصوص ذرات با قطر کوچک‌تر از 5/2 میکرون، اصلی‌ترین آلاینده هوا در روزهای سرد سال هست، با این حال طی چند سال اخیر «آلاینده ازن» نیز به یکی از آلاینده‌های شاخص هوا در فصل تابستان و روزهای گرم و آفتابی سال تبدیل شده است. بنابراین روند افزایشی روزهای ناسالم به‌دلیل این آلاینده طی 5 سال اخیر در کلانشهر تهران در فصل تابستان، می‌تواند تلنگری باشد تا با تمرکز بیشتر بر کاهش آلاینده‌های انسان ساخت ایجاد‌کننده آن ازجمله ارتقای کیفیت سوخت، تکمیل اجرای طرح کهاب در جایگاه‌های سوخت، از رده خارج کردن خودروها و موتورسیکلت‌های فرسوده و جایگزینی مدهای حمل و‌نقل پاک، از افزایش این آلاینده پرخطر در هوای شهرهای بزرگ جلوگیری شود.