یادداشت
زباله‌گردی کودکان و مسئولیت شهرداری‌تهران
پیروز حناچی _ شهردار تهران
نامگذاری 12ژوئن به‌عنوان روز جهانی منع کار کودک، حاکی از اراده‌ای در سطح جهانی برای حمایت از کودکان و پایان دادن به سوءاستفاده و به کارگیری آنهاست. جامعه‌ای که نسبت به رنج آسیب‌پذیرترین و حساس‌ترین گروه عضو خود بی‌توجه باشد، قاعدتاً در سایر حوزه‌ها نیز همبستگی، اتحاد، مشارکت و شهروندی را تجربه نخواهد کرد. در ایران طی سال‌های گذشته تلاش‌ها و اقدامات متعددی برای پایان دادن به کار کودکان صورت گرفته اما متأسفانه هنوز هم اشکال مختلف به کارگیری کودکان در مشاغل مختلف خدماتی، صنعتی و کشاورزی در سراسر کشور وجود دارد که باید برای آن چاره‌اندیشی کرد.
هر اقدام مؤثر برای کاهش و نهایتاً پایان دادن به‌کار کودکان باید مداخله را از سخت‌ترین نوع مشاغل آغاز کند. در میان اشکال مختلف کار کودکان، پدیده به‌کارگیری کودکان در فرآیند جمع‌آوری و تفکیک پسماند خشک، مصداقی از کار کودکان در مشاغل سخت و زیان‌آور محسوب می‌شود. این نقد همواره به مدیریت شهری در طول سال‌های گذشته وارد بوده که نظارت کافی بر پیمانکاران خود در این بخش نداشته و در نتیجه زمینه‌ای برای سوءاستفاده از کودکان فراهم شده است. راه‌حل نهایی از منظر شهرداری تهران، اصلاح الگوی جمع‌آوری پسماند شهر تهران است که برنامه‌ریزی برای آن انجام شده که با اجرای آن پدیده‌ای موسوم به زباله‌گردی به‌طور ریشه‌ای از میان خواهد رفت. اما تا آن زمان ضروری است برای منع به‌کارگیری کودکان در فرآیند جمع‌آوری و تفکیک پسماند خشک، اقدام جدی صورت گیرد. براساس طرحی که همکاران من در معاونت اجتماعی و فرهنگی شهرداری تهران با کمک معاونت خدمات شهری، سازمان پسماند و سازمان بازرسی شهرداری و مشارکت همه ذینفعان در سطح استان و مدیریت شهری تهیه کرده‌اند، شهرداری تهران آمادگی دارد با تشدید نظارت خود بر پیمانکاران بازیافت مانع از به‌کارگیری کودکان در این بخش شود و مسئولیت قانونی خود در این بخش را ایفا کند. در این طرح، شهرداران مناطق، مسئول برخورد با پیمانکارانی هستند که از کودکان برای جمع‌آوری زباله خشک استفاده می‌کنند. از همشهریان تهرانی هم تقاضا می‌کنم هر مورد تخلفی را به سامانه ۱۳۷ اطلاع دهند. در اجرای این طرح، هرگونه تعرض نسبت به کودکان خط قرمز شهرداری تهران است و تنها از طریق مجازات پیمانکاران متخلف باید به این پدیده مذموم پایان داده شود.
کار کودکان در حوزه پسماند خشک، فقط جمع‌آوری زباله از مخازن سطح شهر نیست، بلکه آنان در ساعات دیگری از روز در گاراژها و انبارهایی که بسیاری از آنها خارج از محدوده شهر تهران است، مشغول کارند. اغلب این کودکان در همین گاراژها و گودها زندگی می‌کنند و شرایط زندگی آنان در این اماکن بسیار تلخ و تکان‌دهنده است. هدف شهرداری تهران از ورود به حوزه زباله‌گردی و ممنوعیت کار کودکان، فقط رویت‌ناپذیرکردن آنها از سطح شهر و بی‌توجهی به شرایط آنها در گاراژها و کارگاه‌ها نیست. نظارت بیشتر بر پیمانکاران و جلوگیری از به‌کارگیری کودکان باید گاراژها و گودهای اطراف تهران را نیز شامل شود و موفقیت در اعمال این ممنوعیت، همکاری سایر نهادها و ارگان‌های ذیربط را می‌طلبد.
نکته بسیار مهم دیگر این است که صرف ایجاد ممنوعیت، نمی‌تواند به لغو کار کودکان یا بهبود شرایط زندگی آنها منجر شود. از آنجا که ریشه اصلی کار کودک در فقر و مسائل معیشتی خانوارهاست، ارائه خدمات حمایتی و اجتماعی به کودکان یک بخش اصلی در این طرح خواهد بود. نگرانی مهم ما این است که اعمال ممنوعیت در بخش پسماند، به سوق یافتن کودکان به مشاغل سخت‌تر منجر شود و عملا وضعیت آنها را بدتر کند. در نتیجه رصد وضعیت کودکان و ارائه خدمات اجتماعی به آنها با همکاری سایر نهادهای حاکمیتی به‌ویژه نهادهای مدنی باید به‌طور همزمان با اجرای طرح ممنوعیت صورت پذیرد.
شهرداری تهران آمادگی دارد در حد توان خود و با درنظر گرفتن محدوده‌های جغرافیایی تحت مسئولیت خود، خدمات اجتماعی و آموزشی لازم را فراهم سازد. گام نهادن در این مسیر باید با دقت و سنجیدن همه تبعات احتمالی آن به‌خصوص برای کودکان و خانواده‌هایشان همراه باشد. در این مسیر از همه نهادهای حاکمیتی، فعالان مدنی و دلسوزان حقوق کودک می‌خواهم به ما کمک کنند تا الگویی جدید از مقابله با به کارگیری کودکان را در کشور به‌کار بندیم؛ الگویی که در آن به جای مجازات کودکان، سوءاستفاده‌کنندگان مجازات شوند و از طریق ارائه خدمات رفاهی، آموزشی و بهداشتی، نتیجه مداخله بهبود کیفیت زندگی کودکان و خانواده‌شان صرف‌نظر از تابعیت و قومیت باشد.
