وداع با فرمانده

سیاوش فلاح‌پور ـ خبرنگار

رمضان شلح، دبیرکل سابق جنبش جهاد اسلامی فلسطین در ساعات بامدادی روز گذشته، در سن 62سالگی و پس از نبردی طولانی با بیماری درگذشت. جهاد اسلامی این خبر را با صدور بیانیه‌ای در پایگاه اینترنتی خود اعلام کرد. در این بیانیه آمده: امروز ملت فلسطین با فرمانده‌ای بزرگ وداع می‌کند؛ فرمانده‌ای که مبارزه، مواضع ملی و رهبری پرافتخارش برای جهاد اسلامی همواره در تاریخ به یاد خواهد ماند. به فاصله کوتاهی پس از انتشار این خبر، تقریبا تمام گروه‌ها و شخصیت‌های ملی فلسطین، مرگ دبیرکل سابق جهاد اسلامی را تسلیت گفته و از مواضع پرافتخار او در مبارزه علیه اشغالگری یاد کردند؛ از جنبش فتح گرفته تا حماس، تشکیلات خودگردان، گردان‌های مقاومت مردمی، کمیته گروه‌های مسلح در غزه و...

از تدریس در دانشگاه‌های آمریکا تا رهبری جهاد در غزه
رمضان شلح متولد غزه بود؛ شهری که در آن مراحل اولیه زندگی و آموزش خود را سپری کرد. اما پس از اخذ دیپلم برای تحصیلات تکمیلی عازم مصر شد و در دانشگاه زقازیق به مدرک کارشناسی ارشد علوم اقتصاد دست یافت. مقطع تحصیلات دانشگاهی در زندگی شلح همچون بسیاری دیگر از جوانان، مقطعی تعیین‌کننده و سرنوشت‌ساز بود. او طی این سال‌ها، بیش از گذشته به مبانی فکری و عملی مقاومت علیه اسرائیل نزدیک شد؛ مبانی‌ای که البته رنگ‌وبوی اسلامی داشت و از جریان‌های مقاومت چپ متمایز بود. دوستی شلح با شهید فتحی شقاقی نیز در همان سال‌های دانشگاه شکل گرفت.
براساس روایت تاریخی شلح در مصاحبه با شبکه الجزیره، او در همان سال‌های تحصیلات کارشناسی ارشد، پیشنهاد تشکیل سازمانی مخفی برای مقاومت را با فتحی‌شقاقی مطرح می‌کند. اما در ادامه متوجه می‌شود که شقاقی، خود به‌طور مخفیانه عضو سازمان اخوان‌المسلمین بوده و ریاست گروه جهادی کوچکی با عنوان «الطلائع الاسلامیه» را بر عهده دارد. به این ترتیب شلح نیز به همین گروه می‌پیوندد؛ گروهی که در حقیقت، هسته اولیه جهاد اسلامی بود.
پس از پایان تحصیلات تکمیلی تا مقطع ارشد، شلح مجددا به غزه بازگشت و به‌عنوان استاد اقتصاد در دانشگاه علوم اسلامی کار خود را آغاز کرد. مواضع و مطالعات عمیق شلح باعث شد این جوان دانشگاهی در محافل علمی و روشنفکری غزه به چهره‌ای نام‌آشنا تبدیل شود؛ چهره‌ای که ازقضا مهارت بالایی هم در سخنرانی‌های جهادی و تبلیغی دارد. به این ترتیب شلح خیلی زود زیر ذره‌بین سازمان‌های اطلاعاتی اسرائیل قرار گرفت؛ به‌گونه‌ای که در همان سال‌ها از تدریس در دانشگاه منع و به حصر خانگی در غزه محکوم شد.
شلح در سایه افزایش فشارهای امنیتی، ناچار به ترک غزه شد؛ این‌بار به مقصد لندن. او در مرحله جدید، باز هم تحصیلات را به‌عنوان گزینه خود برای ادامه راهش انتخاب کرد. به این ترتیب تا سال1990 مدرک دکترای خود در علوم اقتصاد را از دانشگاه «درم» لندن دریافت کرد و البته در حاشیه آن، به فعالیت‌های تبلیغی و رسانه‌ای در حمایت از مسئله فلسطین پرداخت. پس از آن نیز به‌مدت 2سال عازم آمریکا شد تا به‌عنوان استاد رشته شرق‌شناسی در دانشگاه فلوریدای جنوبی تدریس کند.
حالا دیگر زمان بازگشت به منطقه و آغاز مهم‌ترین بخش از زندگی شلح فرا رسیده بود. او در سال1995 با هدف رجعت نهایی به فلسطین، عازم سوریه شد؛ کشوری که در سایه خروج مصر از نبرد با اسرائیل به مهم‌ترین پایگاه عربی نیروهای مقاومت تبدیل شده بود. شلح در دمشق بار دیگر به دوست دیرین خود در دوران دانشگاه، یعنی فتحی‌شقاقی پیوست و در کنار وی، کار روی طراحی و توسعه توان نظامی-مردمی جهاد اسلامی برای مقابله با رژیم صهیونیستی را آغاز کرد. اما در همان سال، فتحی‌شقاقی به‌دست موساد ترور شد و به فاصله کوتاهی، جنبش جهاد اسلامی، رمضان شلح را به‌عنوان دبیرکل خود برگزید.
این جنبش اسلامی در دوران رهبری رمضان شلح و در جریان انتفاضه سال2000 به نیرویی مؤثر در تحولات فلسطین و حتی منطقه تبدیل شد، تا جایی که به اعتراف دولت اسرائیل، بخش عمده عملیات‌های فدایی و جهادی در کرانه غربی و غزه توسط این گروه سازماندهی شده بود. شلح از سال2003 رسما وارد لیست شخصیت‌های تروریستی وزارت خارجه آمریکا شده و کمی بعد نیز مورد پیگرد پلیس فدرال آمریکا، اف‌بی‌آی قرار گرفت. جایزه تعیین‌شده از سوی این نهاد آمریکایی برای ارائه هرگونه اطلاعاتی که منجر به دستگیری رمضان شلح شود، 5میلیون دلار بود.
طی 2دهه گذشته، جهاد اسلامی با وجود توان و ظرفیت‌های بسیار محدود، به دومین گروه تأثیرگذار فلسطینی مقابل رژیم صهیونیستی تبدیل شد که بعد از حماس، بیشترین حملات راکتی و موشکی را علیه شهرک‌ها و مواضع نظامی اسرائیل داشته است. از سوی دیگر، با وجود حمایت ایران و حزب‌الله از تمام گروه‌های مقاومت فلسطینی، بدون درنظر گرفتن گرایش‌ها و مبانی، اما جهاد اسلامی نسبت به سایر این گروه‌ها، رابطه نزدیک‌تری با محور مقاومت داشت. این مسئله با مروری بر تأثیرپذیری قابل توجه رهبران جهاد، ازجمله رمضان شلح از مبانی فکری انقلاب اسلامی ایران بیشتر عیان می‌شود.
سرانجام پس از 23سال مجاهدت و رهبری مبارزه میدانی، رمضان شلح در سال2018 به‌دلیل بیماری از دبیرکلی جهاد اسلامی استعفا کرده و جای خود را به زیاد نخاله داد.