شکست سازمان‌های اطلاعاتی آمریکا در عربستان

سیاوش فلاح‌پور ـ خبرنگار

 تنش‌های بی‌سابقه در روابط واشنگتن و ریاض طی سال‌های اخیر بسیاری را بر آن داشته که از زوایایی مختلف و البته عمیق‌تر، مناسبات میان این 2 متحد استراتژیک در مناسبات خاورمیانه و بازارهای جهانی انرژی را مورد بررسی قرار دهند. از جمله این موارد، گزارش جنجالی اخیر نشریه پولیتیکو درباره ناکامی سازمان‌های اطلاعاتی آمریکا در پرونده عربستان سعودی است؛ گزارشی که با مرور اظهارات تکان‌دهنده بروس ریدل، افسر سابق سازمان اطلاعات آمریکا درباره همین موضوع در سال 2017آغاز می‌شود. ریدل 40سال از عمر فعالیت‌های حرفه‌ای خود را صرف تمرکز بر مناسبات اقتصادی، سیاسی و امنیتی عربستان کرده است و بر این اساس، شناخت عمیقی از لایه‌های آشکار و پنهان این کشور دارد.
به باور این افسر سابق سازمان اطلاعات، روابط میان عربستان و آمریکا طی سال‌های اخیر در اثر 2 عامل، شاهد تحولات اساسی و البته نگران‌کننده‌ای است. عامل اول تغییر مناسبات سیاسی در ریاض است؛ مناسباتی که از ساختاری کلاسیک و قابل پیش‌بینی طی 40سال گذشته به شکلی بسیار پیچیده و البته غیرقابل پیش‌بینی برای آمریکا تبدیل شده است. عامل دوم به واشنگتن و تصمیم ساکنان جدید کاخ سفید برای حمایت مطلق از ریاض برمی‌گردد. ریدل در این‌باره می‌گوید: ترامپ چک سفید امضا شده در اختیار سران سعودی قرار داده و به این ترتیب باعث شده رفتار این کشور به‌ مراتب متهورانه‌تر از گذشته شود. گزارش نشریه پولیتیکو اما با مرور این سخنان و البته روایتی مفصل‌تر از وضعیت کنونی حاکم بر روابط ریاض-واشنگتن، مفهومی با عنوان «شکست سیستماتیک سازمان‌های اطلاعاتی آمریکا» در عربستان را مطرح می‌کند؛ به این معنا که سازمان‌های نام برده شده، نقش سنتی خود برای تأثیرگذاری بر تصمیم‌گیری سیاسی در پرونده سعودی را از دست داده‌اند.

مهندسی اطلاعات
داگلاس لندن، نویسنده گزارش پولیتیکو که خود از مأموران سابق سازمان سیا بوده، می‌نویسد: پذیرش ولیعهدی محمد بن‌سلمان از سوی ترامپ با وجود هشدارهای بسیاری از تحلیلگران و کارشناسان امنیتی صورت گرفته است. به‌نظر می‌رسد این فرایند، مشابه موافقت اوباما با ولیعهدی شاهزاده محمد بن‌نایف بوده؛ یعنی با تکیه بر سازمان‌های اطلاعاتی که تا حد زیادی وارد مناسبات سیاسی شده‌اند و داده‌های تأثیرگذار را به‌صورت مهندسی شده در اختیار رئیس‌جمهور قرار می‌دهند.
در این گزارش همچنین آمده: نتایج چنین روش‌هایی برای منافع درازمدت آمریکا نگران‌کننده است. محمد بن‌سلمان طی همین چند سالی که به قدرت رسیده، مشکلات متعددی برای آمریکا تولید کرده است؛ از باز کردن پای این کشور به جنگ یمن تا ماجرای ترور جمال خاشقجی، ایجاد ناآرامی در بازارهای انرژی و البته تماس‌های مستقیم با دشمنان استراتژیک آمریکا همچون روسیه، چین و حتی ایران!
به گفته داگلاس لندن، تعامل آمریکا با عربستان همواره بر جمع‌آوری گسترده اطلاعات و بررسی دقیق شیوه‌های ممکن برای تأثیرگذاری بر رفتار رهبران این کشور عربی متکی بوده است؛ کشوری که ساختارهای سیاسی-اجتماعی عقب مانده‌ای داشته و رابطه خوبی هم با هیچ نوعی از شفافیت ندارد! اکنون پادشاه 84ساله این کشور که از بیماری‌های کهولت ذهنی، ازجمله فراموشی نیز رنج می‌برد، به پوششی برای ماجراجویی‌های فرزندش تبدیل شده است. این وضعیت به‌معنای نیاز جدی‌تر آمریکا نسبت به گذشته برای جمع‌آوری دقیق اطلاعات از داخل پادشاهی عربستان، مخصوصا خاندان آل‌سعود است. با این حال سازمان‌های اطلاعاتی آمریکا، مخصوصا در 3دوره اخیر، بیش از هر زمان دیگر سیاسی شده‌اند و «هرگونه اطلاعاتی که تحلیل‌های سیاسی آنها را به چالش بکشد از مسیر انتقال به مقامات بالادستی حذف می‌کنند».

غافلگیری واشنگتن از کودتای بن‌سلمان
بخش دیگر این گزارش جنجالی درباره فرایند قدرت گرفتن محمد بن‌سلمان و حدف رقبای او، ازجمله شاهزاده بن‌نایف است. داگلاس لندن این حادثه را به مثابه وقوع کودتا در ریاض می‌داند؛ کودتایی که البته واشنگتن آن را پیش‌بینی نکرده بود! در این گزارش آمده: غافلگیری آمریکا نشان می‌دهد که سازمان‌های اطلاعاتی این کشور دست‌کم طی سال‌های 2015تا 2017در خوانش درست تحولات سعودی ناکام بوده‌اند. به این ترتیب آمریکا حالا باید از متحدی حمایت کند که او را به شکل درست نمی‌شناسد!
پیامدهای عمیق‌تر این وضعیت زمانی بیشتر روشن می‌شود که بدانیم اکنون بخش مهمی از متحدان سنتی آمریکا در ریاض یا در حصر خانگی به‌سر می‌برند و یا به کلی از ساختار قدرت کنار گذاشته شده‌اند و تمام اینها تنها ظرف 2سال به وقوع پیوسته است. بر این اساس طبیعی است که عربستان سعودی بارها آمریکا را در پرونده‌های گوناگون، از جنگ یمن گرفته تا محاصره قطر و البته مهم‌تر از همه، سقوط قیمت نفت، غافلگیر کند. رهبری سعودی روزبه‌روز از دایره کنترل سازمان‌های اطلاعاتی آمریکا دورتر می‌شود.

پمپئو و ترامپ؛ نقطه اوج بحران 
در بخش پایانی گزارش پولیتیکو، رفتارهای دولت کنونی آمریکا نسبت به عربستان مورد بررسی قرار گرفته است. به نوشته داگلاس لندن، پمپئو یکی از چهره‌های تأثیرگذار در اتخاذ سیاست‌هایی است که سازمان‌های اطلاعاتی آمریکا را در موقعیت کنونی قرار داده؛ چهره‌ای که حالا و در دولت ترامپ به بیشترین حد از اختیارات و دسترسی‌ها در طول تاریخ فعالیت حرفه‌ای‌اش دست یافته است. در این گزارش آمده: تلاش‌های کاملا عیان پمپئو در کنگره برای توجیه فروش سلاح به عربستان، رویکرد حاکم بر دولت و دستگاه‌های امنیتی در این پرونده را به خوبی نشان می‌دهد.