تهران در شاهراه دیپلماسی شهری

مجید جباری _ خبر‌نگار

تهران طی سال‌های اخیر به شاهراه تعاملات بین شهری تبدیل شده است. اگر حداقل 2هزار سال پیش چاپارها از مسیرهایی مثل راه ابریشم، پیغام‌ها را بین حاکمان شهرهای مختلف دنیا جابه‌جا می‌کردند اما حالا موضوع خیلی فرق کرده است. درست مثل کاری که این روزها بسیاری از شهردارهای کلانشهرهای مهم جهان انجام می‌دهند و از پشت میز دفتر کارشان با آن سر دنیا ارتباط می‌گیرند تا در تعامل با یکدیگر به راه‌حل‌های مناسبی برای رفع چالش‌ها و مشکلات برسند. دیپلماسی شهری امروز از هر زمان دیگر، تأثیرگذاری بیشتری در برداشتن موانع از پیش‌روی کارهای لازم برای شهرها دارد. آنگونه که پیروز حناچی، شهردار تهران پیغام ضرورت برداشتن تحریم‌های ظالمانه علیه ایران را به گوش شهرهایی مثل سئول، آنکارا، مسقط، لندن، استانبول، رم و... می‌رساند. از آن‌سو، شهرداران خارجی هم از ابتکارات خود در مبارزه با کرونا می‌گویند.

نامه‌نگاری‌های شورای شهر تهران با کلانشهرهای جهان نیز در کنار برقراری ارتباط مجازی کلیددار شهر با همتایانش در مراکز کشورهای توسعه‌یافته، نگاه‌ها را به تهران معطوف کرده و پایتخت را به مرکز دیپلماسی بین شهری تبدیل کرده است. ابتکار عملی که دوره پنجم مدیریت شهری به‌دست گرفته حالا این شهر را در مسیری هدایت می‌کند که پیش‌تر شهرهای بزرگ دنیا رفته‌اند. تقویت ارتباط دوسویه شهروندان دو کشور، فارغ از نگاه‌های سیاسی می‌تواند گره‌گشای چالش‌هایی باشد که شاید حاکمیت‌های ملی (دولت‌ها) هم از پس آن برنیامده‌اند. به هر ترتیب، مدیریت شهری تهران با مجموعه اقداماتی که در سال‌های اخیر انجام داده، فصل جدیدی را در تعاملات بین شهری پایتخت ایران با شهرهای مطرح دنیا گشوده است. افزایش تعاملات شهر با شهر، روابط خواهر‌خواندگی و حضور در سازمان‌ها و مجامع بین‌المللی به‌عنوان شاخص‌های مهم دیپلماسی شهری، نشانه‌هایی است که تهران باوجود همه محدودیت‌ها در این سال‌ها دنبال کرده و تاحدود زیادی توانسته در این حوزه خودی نشان دهد. پیشگامی مدیریت شهری تهران در ارتباط با دیگر شهرهای موفق بسیار مؤثر بوده است. البته چنین حرکت‌هایی باید به حرکت‌های مؤثرتری منجر شود که شهروندان آثار آن را در زندگی روزمره‌شان ببینند.

پشتوانه مؤثر در سیاست خارجی دولت‌ها
یک کارشناس و صاحب‌نظر در حوزه ژئوپلتیک در این‌باره می‌گوید: «دیپلماسی شهری از زمان رایج شدن بحث جهانی‌شدن و مباحث پیرامون آن به مرحله نوینی وارد شده است.»
رضا حسین‌پور پویان ادامه می‌دهد: «دیپلماسی شهری به‌عنوان یکی از مفاهیم پرکاربرد در رشته‌های روابط بین‌الملل، جغرافیای سیاسی، جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، اصطلاح رایجی شده است و به‌نظر می‌رسد کاربرد این مفهوم مثل بسیاری از مفاهیم دیگر جهانی‌شدن از زمان شروع این دوره مرسوم شده است که نمایانگر هنر کاربردی روابط بین‌الملل برای مذاکرات، تعامل، توسعه و بهسازی روابط بین‌شهری بین‌المللی ورای مشکلات ، معضلات و پیچیدگی‌های حاکم بر روابط دولت‌هاست.»
به‌گفته این کارشناس، در جهانی که اقتصاد و ارتباطات ورای قلمروهای ملی و منطقه‌ای جنبه‌ای جهانی پیدا کرده است، شهرداران به‌عنوان نمایندگان مستقیم سیستم‌های سیاسی حاکم از یک طرف و افکار عمومی‌ و اراده مردم و شهروندان از طرف دیگر، می‌توانند در قالب چارچوب منافع ملی و اصول تعیین‌کننده نظام سیاسی حاکم، در خلق فرصت‌های همکاری متقابل و بهبود روابط ملت‌ها با یکدیگر نقش برجسته و پراهمیتی ایفا کنند. در واقع، استفاده از ظرفیت‌های روابط تعاملی در بستر شهرها برای توسعه «روابط بین‌شهری بین‌المللی» به یک پشتوانه اجرایی مؤثر در سیاست خارجی و بین‌المللی دولت‌ها و ملت‌ها مورد توجه ویژه بسیاری از دولت- ملت‌ها و شهرداری‌های مختلف جهان قرار گرفته است.
او به اهمیت دیپلماسی شهری اشاره می‌کند و می‌گوید: «جایگاه دیپلماسی شهری فعال که باید کاملاً در هماهنگی با اصول و مبانی تعریف شده سیستم سیاسی حاکم، و مبتنی بر چارچوب منافع ملی اِعمال ‌شود، از این جهت حائز اهمیت است که نقش‌آفرینی مؤثر در این حوزه بر ارتقای قدرت ملی کشورها و ملت‌ها تأثیر بسیاری می‌گذارد. همچنین افزایش قدرت ملی ارتقای منزلت ، اعتبار بین‌المللی و جایگاه کشور در نظام سلسله مراتب ژئوپلتیکی جهانی را به‌دنبال دارد و بهبود موقعیت، قدرت ملی و اعتبار بین‌المللی کشور در سلسله‌مراتب نظام جهانی، به نوبه‌خود منجر به گسترش حوزه نفوذ و اثرگذاری جغرافیایی بیشتر و در نهایت موجب افزایش اثرگذاری دولت بر فرایندها، تصمیم‌گیری‌ها و رفتارها در سطوح منطقه‌ای و جهانی می‌شود. ضمن اینکه این مسئله به افزایش مجدد قدرت ملی، منزلت و اعتبار بین‌المللی کشور کمک می‌کند.»
به‌گفته این کارشناس حوزه ژئوپلتیک، توجه به دیپلماسی شهری نه‌تنها امری لازم، بلکه به مقوله‌ای اجتناب‌ناپذیر در مدیریت شهری کشورها و به‌ویژه در کلانشهرها به‌عنوان قلمروهای مؤثر ملی تبدیل شده است.

برنامه‌های شورای شهر در دیپلماسی شهری

زهرا نژادبهرام، عضو هیأت رئیسه شورای شهر تهران
شورای شهر در زمینه دیپلماسی شهری بسیار پیشگام بوده است. ارسال 2نامه به روسای کلانشهرها و شوراهای شهر جهان نمونه‌ای است که بر این امر صحه می‌گذارد. شورای شهر تهران نخستین نامه را اواخر تابستان سال گذشته نوشت و این نامه را توسط وزارت امور خارجه به شوراهای شهرهای جهان رساند. در این نامه پیگیر موضوع تحریم‌های یکجانبه آمریکا علیه ایران و شهروندان و هزینه‌هایی که این تحریم‌ها به مردم تحمیل کرده است، بودیم. اما در ادامه روندی که شورای شهر پیش گرفته بود، حدود یک‌ماه پیش هم نامه دوم خطاب به روسای شوراهای کلانشهرهای جهان به‌خصوص کشورهای توسعه‌یافته مکتوب و ارسال شد. در این نامه هم خواهان گفت‌وگوی مشترک با موضوع مقابله با کرونا بودیم چرا که شیوع این ویروس و همه‌گیری آن، فقط موضوع ایران و تهران نیست و متعلق به همه جهان است که در شرایط اعمال تحریم‌های یکجانبه علاوه بر اینکه ما را از مسیر ارائه خدمات به شهروندان و نوع انسان دور کند، کارکرد دیگری ندارد. در کنار این 2 نامه، چند عضو شورا ازجمله من پس از هماهنگی سه‌جانبه میان وزارت کشور، شورا و شهرداری پیام‌های مشترکی را برای همتایان خود در سرتاسر جهان به زبان فارسی و انگلیسی فرستادیم. در این حرکت، علاوه بر اعضای شورای شهر تهران، اعضای شوراهای دیگر شهرهای کشور هم نقش داشتند. در این پیام اعلام کردیم که با دست بسته نمی‌توان در اقیانوس شنا کرد. همچنین برخی از اعضای شورای شهر، در نشست‌های برنامه اسکان بشر ملل متحد (UN-Habitat) در شهر ابوظبی حضور داشتند. یکی دیگر از کارهایی که در راستای دیپلماسی شهری انجام شده، انتقال تجارب شهرداری و شورای شهر تهران به مجامع و سازمان‌های بین‌المللی بوده است. یکی دیگر از کارکردهای اصلی که شورای شهر تهران بر آن متمرکز بود، موضوع صلح است که نشست مشترکی را با کرسی حقوق بشر و صلح در دانشگاه شهید بهشتی با مؤسسه صلح برگزار کردیم. در این نشست من به شخصه حضور داشتم و گزارشی را در حوزه شهری ارائه کردیم. به‌طور کلی شورای شهر تهران را می‌توان یکی از شوراهای پیشگام در حوزه دیپلماسی شهری دانست؛ آن هم در شرایط سختی که همگان بر آن واقف هستند.

راه خوب خواهرخواندگی

سپنتا نیکنام، عضو شورای شهر یزد: 
بخشی از روش‌های جذب سرمایه‌گذاری تابع شرایط کشور است و شاید ما خیلی نتوانیم در آن تأثیر بگذاریم. البته این مشکل می‌تواند با نظر مثبت مدیران و پیگیری‌های آنها حل شود. آنچه من در مورد شهر می‌دانم، یکی از راه‌های خوبِ آن عقد تفاهمنامه خواهرخواندگی با یکی از شهرها و تسهیل بعضی از موضوعات فی‌مابین است.
ترجیح می‌دهم به‌طور مشخص درباره شهر یزد صحبت کنم. برای مثال در گذشته ارتباط فرهنگی و اقتصادی یزد با برخی شهرهای هندوستان و به‌ویژه بمبئی وجود داشت. الان هم ما شاهد خیلی از اثرات خیر آن گذشتگان در شهرمان هستیم. اگر الان تفاهمنامه خواهرخواندگی بین یزد و بمبئی برقرار شود، من مطمئن هستم که هم در بحث موضوع جلب سرمایه‌گذار و هم در موضوعات گردشگری می‌تواند خیلی تأثیرگذار باشد. اگرچه به‌طور طبیعی موضوعات کشوری و کلان بر این موضوع‌ها غالب است و تأثیرات خاص خودش را دارد، اما ما هم می‌توانیم کارهای خوبی را انجام دهیم.