از لیدیا تا سکه‌های اسلامی

اگر درباره سیر ضرب سکه‌ها از ابتدای به‌وجودآمدن تا دوره ظهور اسلام کنجکاو شده‌اید، این گزارش کوتاه کمک‌تان می‌کند تا هم با نام و هم با تصویر سکه‌های این دوران آشنا شوید.

  سکه‌های لیدیایی
نخستین سکه‌هایی که در ایران مورد استفاده قرار گرفت، سکه‌های سرزمین لیدیا بود؛ سکه‌هایی که روی آنها تصویر سر یک شیر یا سر یک شیر و یک گاو نر در حال نبرد نقش بسته بود. کورش هخامنشی در سال 546پیش از میلاد با لشکرکشی به این سرزمین، زمینه رواج این سکه‌ها را در امپراتوری هخامنشی فراهم کرد.

  سکه‌های هخامنشی
اما نخستین سکه‌های ایرانی حدود سال 515قبل از میلاد و به دستور داریوش اول، سومین پادشاه هخامنشی ضرب شد. این سکه‌ها که از جنس طلا و نقره بودند و به‌ترتیب به آنها دریک و شِکل (یا سیگلوی) گفته می‌شد، نقش یک کماندار پارسی را به تصویر می‌کشیدند؛ کمانداری که احتمالا خود پادشاه هخامنشی بوده است.

  سکه‌های اسکندری
با از بین‌رفتن امپراتوری هخامنشی در سال 330قبل از میلاد به‌دست اسکندر مقدونی، سکه‌های اسکندری جایگزین سکه‌هایی با طرح کماندار پارسی شدند. روی این سکه‌ها که به شکل سکه‌های هخامنشی ضرب می‌شد، تصویر اسکندر نقش بسته بود و پشت آن، تصویر زئوس، خدای یونانیان به چشم می‌آمد.

  سکه‌های سلوکی
بعد از اسکندر که یکی از سردارانش به نام سولوکوس به بخشی از قلمرو هخامنشیان مسلط شد و سلسله سلوکیان را بنیانگذاری کرد، سکه‌های اسکندری از رونق افتادند و جای خودشان را به سکه‌های سلوکی دادند؛ سکه‌هایی که کاملا از شکل و شمایل ایرانی‌شان فاصله گرفته و دقیقا به سبک سکه‌های یونانی ضرب می‌شدند.

  سکه‌های اشکانی
با روی کارآمدن اشکانیان حدود سال 247قبل از میلاد، سکه‌های جدیدی ضرب شد که روی آنها تصویر فرمانروایان اشکانی دیده می‌شد. این سکه‌ها که نمایشگر آرایش، کلاه و تاج فرمانروایان اشکانی بودند، اگرچه هنوز تحت‌تأثیر سکه‌های یونانی قرار داشتند اما می‌شد در آنها عناصر 
ایرانی هم دید.

  سکه‌های ساسانی
با تاسیس سلسله ساسانی در سال 224میلادی و رسمیت‌یافتن دین زرتشت، نمادهای زرتشتی در پشت سکه‌ها پدیدار شد که مهم‌ترین آنها تصویر آتشدان بود. سکه‌های ساسانی اگر از جنس طلا بودند، دینار نام داشتند، اگر نقره بودند به آنها درهم گفته می‌شد و اگر از فلزات کم‌ارزش‌تر مثل مس، برنج، سرب و... ساخته می‌شدند، پشیز نام می‌گرفتند.

  سکه‌های اسلامی
با ظهور اسلام و در سال 31هجری قمری، تغییراتی روی درهم‌های ساسانی انجام شد که درواقع شروع ضرب سکه‌های اسلامی را پدید آورد. در آن روزگار درهم‌هایی با نقش یزدگردسوم یا خسرو پرویز با اینکه دارای تمام خصوصیات سکه‌های ساسانی بود، اما واژه‌های اسلامی مانند بسم‌الله و جَیِّد نیز با خط کوفی در حاشیه خارجی سکه‌ها ضرب می‌شد.

  سکه‌های عرب ساسانی
تنوع شعارهای اسلامی در سکه‌هایی که پس از سال 31هجری قمری ضرب شد، باعث شد تا به این سکه‌ها نام عرب ساسانی تعلق بگیرد. روی این سکه‌ها شعارهای اسلامی همچون بسم‌الله ربی، ‌الله اکبر، ربی‌الله، لله و محمد به چشم می‌خورد. زمانی که معاویه حکومت سرزمین اسلامی را به‌دست گرفت، نامش جانشین خسرو پرویز روی این سکه‌ها شد.

  سکه‌های بدون تصویر
بعد از سکه‌های عرب ساسانی، از سال 77قمری نوبت به ضرب سکه‌های بدون تصویر رسید که روی آنها فقط شعائر اسلامی به خط کوفی نوشته می‌شد. زیباترین این سکه‌ها که در دوران عباسیان ضرب شده، سکه ولایتعهدی حضرت علی‌بن‌موسی الرضا(ع) است. این سکه با نام مامون و درج ولایتعهدی امام‌رضا(ع) ضرب شده است.

  سکه‌های تمام اسلامی
به‌تدریج با برداشتن تصاویر از روی سکه‌ها، فقط نوشته‌هایی با زبان عربی و خط کوفی روی آنها دیده می‌شود. به این ترتیب سکه‌های نخستین سلسله حاکمان ایرانی دوره اسلامی، یعنی سلسله طاهریان، کاملا شبیه به سکه‌های عباسی است؛ هر چند در اواخر حکومت طاهر ذوالیمینین، گاه نام حاکم طاهری جایگزین نام خلیفه عباسی می‌شد.