امپراتور سکه در تبریز

بهنام سلطانی 

تعداد مجموعه‌های سکه در دنیا بی‌شمارند اما ارزش هیچ کدام از آنها با مجموعه‌ای که جوان تبریزی جمع و جور کرده برابری نمی‌کند. امین همتی، کلکسیونر 34ساله تبریزی تنها کسی است که سکه رایج همه کشورهای دنیا را در مجموعه‌اش دارد و می‌گوید کشوری در دنیا وجود ندارد که سکه‌اش در این مجموعه بی‌نظیر یافت نشود. در مجموعه او که مورد تأیید انجمن مجموعه‌داران هم قرار گرفته 12هزار سکه بی‌تکرار از 180کشور دنیا وجود دارد و کنکاش او برای کشف سکه‌های قدیمی به حدی دقیق بوده که حتی سکه رایج حکومت‌های مربوط به دوره‌های مختلف تاریخی در مجموعه‌اش به چشم می‌خورد. همین ویژگی‌های عجیب، مجموعه کلکسیونر تبریزی را در زمره مجموعه‌های عجیب و منحصر به‌فردی قرار داده که نمونه‌اش را در هیچ کشور دیگری نمی‌توان یافت. او می‌گوید که سایر کلکسیونرهای سکه به لحاظ تعداد و تنوع به رکوردش نزدیک نشده‌اند اما این رکورد هنوز در گینس ثبت نشده و خیلی از ایرانی‌ها نمی‌دانند که بزرگ‌ترین کلکسیون سکه بی‌تکرار جهان در تبریز جا خوش کرده است. مجموعه‌داران قدیمی، همتی را با امپراتوری مقایسه می‌کنند که کشورهای دنیا را یکی پس از دیگری فتح کرده و به همین دلیل در فضای مجازی به امپراتور سکه معروف شده است.


ماجرای سکه‌های چکشی 
یکی دیگر از ویژگی‌های منحصر به فردی که مجموعه امین همتی را از سایر مجموعه‌های سکه دنیا متمایز می‌کند وجود سکه‌های چکشی است که نسل اول سکه‌های ضرب‌شده در ایران به‌حساب می‌آیند. این سکه‌ها قبل از ظهور سکه‌های دوره معاصر که با دستگاه، ضرب می‌شوند در تبریز چکش می‌خورده و رایج بوده و با گذشت زمان به سکه‌های نایاب بدل شده‌اند. مجموعه‌دار تبریزی، وجود این سکه‌های گرانقیمت و کمیاب در مجموعه‌اش را همچون راز سر به مهری می‌داند که در موردش با کمتر کسی حرف می‌زند؛ «صحبت‌کردن در مورد سکه‌های چکشی امنیت آنها را به خطر می‌اندازد اما تحقیقات و پژوهش‌های زیادی درباره سکه انجام دادم و سکه‌ای وجود ندارد که نمونه‌اش را نداشته باشم یا دست‌کم در موردش تحقیق نکرده باشم.» کلکسیونر تبریزی به واسطه مطالعات گسترده‌ای که درباره پیدایش سکه و کاربرد آن در زندگی بشر دارد به‌عنوان یک کارشناس صاحب‌نظر در این زمینه شناخته می‌شود و نظراتی که در مورد کهن‌ترین سکه‌های دنیا ارائه می‌دهد برای مجموعه‌دارهای دیگر مرجع است. از این‌رو امین همتی را می‌توان دایره‌المعارف سکه و کسی که می‌تواند درباره فلسفه ضرب سکه به درستی صحبت کند، دانست. او ترکیه را نخستین کشوری می‌داند که سکه در آن ضرب شده است؛ «لیدیه یا همان ترکیه امروزی نخستین کشوری است که حدود 2500سال قبل سکه ضرب کرده است. جالب است که جنس سکه‌های آن دوران، طلا و نقره بوده اما وزن و عیار هر کشور با هم تفاوت داشته. هر حکومت با وزن و جنس و عیار مشخص سکه ضرب می‌کرده و به آن اعتبار می‌داده و در دوره هخامنشیان هم سکه‌هایی از جنس طلا و نقره در ایران ضرب شده و بعدها همه کشورها صاحب سکه شدند تا با راحتی  با کالا تبادل کنند. سکه، نماد قدرت کشورها بوده و کشورهای ثروتمند و پرقدرت دنیا سکه‌هایی از جنس طلا ضرب می‌کرده‌اند.»


نوستالژی سکه‌های 10ریالی
تصوری که عموم مردم از پول جمع‌کردن دارند مصداق «ذره‌ذره جمع گردد وانگهی دریا شود» است. خیلی‌ها پس‌انداز به قصد راه‌انداختن کسب و کار یا سرمایه‌گذاری را نخستین قدم برای رسیدن به ثروت و درآمد پایدار می‌دانند اما امین همتی تعریف کاملا متفاوتی از جمع‌آوری پول داشته و به قول معروف برخلاف جریان آب شنا کرده است. او که یکی از مجموعه‌داران معتبر تبریز است از کودکی علاقه زیادی به جمع‌آوری سکه داشته و نخستین عکسی که از مجموعه کوچک و جمع و جورش به یادگار نگه داشته به سال 1375 است که فقط 10سالش بوده است. بنابراین با مجموعه‌داری طرف هستیم که تقریبا همه عمرش را صرف مجموعه‌داری کرده و حاصل همه جست‌وجوهایش برای یافتن سکه‌های جدید، گردآوری مجموعه‌ای است که در دنیا نمونه دیگری ندارد. او معتقد است که مجموعه‌داری حاصل یک میل باطنی است؛ « من هم مثل بسیاری از مجموعه‌دارهای دیگر مجموعه‌دار به دنیا آمده‌ام و کاری که در این سال‌های طولانی انجام داده‌ام حاصل یک تصمیم آنی نبوده است. من از کودکی به جمع‌آوری سکه علاقه داشتم و با گذشت زمان اسکناس و چک جمع می‌کردم و بعد از آن به جمع‌آروی اشیای آیینی علاقه‌مند شدم. نخستین سکه‌هایی که جمع کردم به سال‌های اول انقلاب تعلق داشت اما بعدها سکه‌های 10ریالی با عکس قدس و کعبه به بازار آمد که به‌نظرم سکه‌های متفاوتی بودند.» مجموعه‌دار تبریزی حالا 12هزار عدد سکه بدون تکرار در مجموعه‌اش دارد و نتیجه تحقیقاتی که برای جمع‌آوری سکه‌های اصل و بدون تکرار انجام داده منجر به این شده که حالا او را به‌عنوان پژوهشگر و محقق در زمینه سکه و اسکناس‌های تاریخی هم می‌شناسند. زندگی امین همتی از کودکی به شکل عجیبی با پول و به‌خصوص سکه عجین شده و او را به تحقیق درباره نقش پول در حیات بشر واداشته است. مجموعه‌دار تبریزی حالا یک پاسخ ساده برای همه کسانی که چنین پرسشی را مطرح می‌کنند دارد؛ «پول بدون پشتوانه، یعنی یک تکه‌فلز یا یک تکه کاغذ بی‌ارزش. سکه و اسکناس از دیرباز با اعتبار و پشتوانه حکومت‌ها ارزش پیدا می‌کردند و امروزه بانک‌مرکزی یا خزانه‌داری این اعتبار را به پول‌های رایج هر کشور می‌دهند.»



من پول‌جمع‌کن نیستم



جای نگهداری پول در بانک است چرا که بشر از بدو پیدایش پول، برای دسترسی به آن طمع داشته است. سکه‌ها و اسکناس‌های مجموعه‌دار تبریزی که ارزش معنوی‌اش را نمی‌توان برآورد کرد در یک واحد آپارتمان نگهداری می‌شود و او می‌گوید که حتی نزدیکانش از محل اختفای سکه‌ها و محتویات مجموعه‌اش خبر ندارند؛ «یک واحد آپارتمان را به نگهداری سکه‌ها و دستگاه‌های سکه‌شناسی اختصاص داده‌ام و حتی اطرافیانم از محل دقیق آن خبر ندارند. امنیت ساختمان هم به وسیله دوربین‌های مداربسته تامین شده اما اگر سارق وارد آپارتمان شود به ارزش سکه‌ها پی نخواهد برد.» مصائب مجموعه‌داری سکه صرفا به تعیین محل نگهداری آنها مربوط نمی‌شود. مجموعه‌دار تبریزی معتقد است که یک مجموعه‌دار کاربلد باید به علم اقتصاد آگاهی داشته باشد و در عین حال تاریخ و جغرافیا را بخواند و از همه مهم‌تر اینکه فلز را بشناسد تا عیار سکه‌ها را بسنجد و سکه‌های اصل را از تقلبی تشخیص بدهد؛ «مجموعه‌داری سکه صرفا پول جمع‌کردن نیست. شما باید شناخت کاملی از تاریخ ضرب سکه در کشورهای مختلف داشته باشید تا سکه اصل و جعلی را تشخیص بدهید، مثلا دستفروش‌هایی که در مصلای تبریز سکه خرید و فروش می‌کنند سکه‌های باارزشی دارند اما در سال‌های ابتدای مجموعه‌داری سکه‌هایی از آنها خریدم که تقلبی بودند. الان میکروسکوپ‌های دیجیتال و دستگاه‌هاس چگالی‌سنج دارم و با کمک آنها عیار و چگالی سکه‌ها را بررسی می‌کنم.» آنطور که مجموعه‌دار تبریزی می‌گوید برخی سکه در دوره‌های تاریخی مختلف جعل شده‌اند و به این ترتیب جعل پول تاریخچه‌ای چندصد ساله دارد.


 وقتی همه پایتخت‌ها فتح شد 
مصائب مجموعه‌داری و فراز و نشیب‌های زندگی، گاهی مجموعه‌دارها را به صرافت می‌اندازد تا یک‌بار برای همیشه چوب حراج به مجموعه‌شان بزنند. مجموعه‌دار تبریزی هم فراز و فرودهای زیادی را در زندگی تجربه کرده اما روی مجموعه‌اش به‌عنوان یک دارایی منقول حساب باز نمی‌کند؛ «دوستان زیادی به من توصیه می‌کنند مجموعه‌ام را بفروشم تا بهتر زندگی کنم. آنها نمی‌دانند که این سکه‌ها به تکه‌ای از وجود من تبدیل شده‌اند. مگر می‌شود یک کلیه یا یک چشم را فروخت تا بهتر زندگی کرد؟» کسی که مجموعه بی‌نظیری از سکه‌های بی‌تکرار را دارد حتما با القاب زیادی شناخته می‌شود. مجموعه‌دار تبریزی هم بین مجموعه‌دارهای سکه دو لقب دارد که خودش یکی از آنها را با مسما می‌داند؛ «عده‌ای به من می‌گویند سلطان سکه و برخی دیگر لقب امپراتور سکه را به من داده‌اند که لقب دومی ماجرای مفصلی دارد. من از کودکی هر سکه جدیدی که به مجموعه‌ام اضافه می‌کردم، پایتخت آن کشور را روی نقشه‌ام تیک می‌زدم. با این کار حس عجیبی داشتم و انگار آن کشور را  فتح کرده بودم.» در مجموعه همتی از دورافتاده‌ترین کشورهای دنیا که حتی پیداکردن آنها روی نقشه کار آسانی نیست، سکه وجود دارد و کشورهای بی‌نام و نشانی مثل روآندا، لیختن‌اشتاین، موزامبیک، ترینیدادو توباگو و بلیز که یک کشور دورافتاده و کمترشناخته‌شده در آمریکای مرکزی است در مجموعه او نماینده دارند. مجموعه‌دار تبریزی چنین تنوع گسترده‌ای را وجه تمایز مجموعه‌اش با سایر مجموعه‌های سکه در دنیا می‌داند؛ «من از کشورهای ناشناخته‌تر مثل کیپ‌ورد، آبخازیا، اوستیا، برمودا و کشورهای قطب شمال، سکه دارم. تیک‌زدن پایتخت‌ها را تا جایی ادامه دادم که متوجه شدم روی نقشه، کشوری وجود ندارد که پایتختش را تیک نزده باشم. از همان موقع لقب امپراتور سکه را به من دادند.» مجموعه‌دار تبریزی کارمند یک شرکت خصوصی است اما دستی هم در کارهای هنری دارد. یکی از ابتکارهای جالب او، ساخت تندیس با لحیم‌کاری و چسباندن سکه‌های برنجی به یکدیگر است و مجموعه‌اش را با این تندیس‌های دست‌ساز تزئین می‌کند.


 این مجموعه قیمت ندارد 


کلکسیونر تبریزی را به تاجری موفق می‌توان تشبیه کرد؛ با این تفاوت که کالای مورد علاقه‌اش سکه است و به محض ورود به هر کشور سراغ سکه‌های رایج آنجا را می‌گیرد. او می‌گوید که بخش قابل‌توجهی از سکه‌های بی‌تکراری که اکنون در مجموعه‌اش دارد حاصل سفرهایش به کشورهای مختلف است؛ «ترکیه و سوریه جزو نخستین کشورهایی بودند که به آنها سفر کردم و بیش از لذت‌بردن از سفر، دیدن سکه‌های آنها برایم شیرین بود. وقتی در ترکیه و سوریه خرید می‌کردم و مابقی پولم را می‌گرفتم، آنها را نگه می‌داشتم و به‌عنوان نخستین سکه‌های خارجی به کلکسیونم راه پیدا کردند.» ارزش مجموعه کم‌نظیر همتی تاکنون برآورد نشده اما او معتقد است که مجموعه‌داری سکه برایش نفعی نداشته و به جنبه مادی ماجرا فکر نمی‌کند؛ «اگر نیت، ثروت‌اندوزی باشد هیچ مجموعه‌داری مجموعه تشکیل نمی‌دهد چون برخلاف تصورعموم این کار هزینه‌های گزافی دارد و یک مجموعه‌دار باید زندگی‌اش را در این راه وقف کند. فرق مجموعه‌دار با تاجر همین است که کالایش را نه برای سودبردن که به قصد نگهداری و خاک‌خوردن می‌خرد. یک مجموعه‌دار گاهی اوقات برای سکه یا هر چیز دیگری که نزد عموم ارزش چندانی ندارد پول زیادی می‌دهد و به همین دلیل مجموعه‌داری یک هنر یا کار پرهزینه است. من از کودکی پول را دوست داشتم اما پول‌دوستی‌ام به‌معنای عام نبود و پول و به‌خصوص سکه را یکی از اختراعات بی‌نظیر بشر می‌دانستم.» شاید چنین باورهایی بوده که باعث‌شده تا کلکسیونر تبریزی سکه روی سکه بگذارد و صاحب کلکسیونی شود که به لحاظ ارزش و اعتبار در دنیا بی‌نظیر است. آنطور که همتی می‌گوید اگر میانگین قیمت هر سکه را 50هزار تومان برآورد کنیم، مجموعه او بیش از 500میلیون تومان ارزش مادی دارد؛ «روی این مجموعه نمی‌توان قیمت گذاشت. من سکه‌هایی دارم که بین 50هزار تومان تا 10میلیون تومان قیمت دارند. یکی دیگر از ویژگی‌های این مجموعه این است که سکه‌های بسیار کمیاب را در دل خودش جا داده و از آنجا که نمونه دیگری ندارند قیمت‌شان را من تعیین می‌کنم.» در مجموعه کلکسیونر تبریزی سکه‌های رایج اروپا در قرن هجدهم و نوزدهم هم دیده می‌شود؛ مثل سکه‌هایی که برای نخستین بار در اسکاتلند ضرب شده‌اند.


   گنجینه ناشناخته 


مجموعه‌دار تبریزی در مجموعه‌اش از 197کشور دنیا سکه دارد. اگر سکه 56کشوری که مثل چکسلواکی، یوگسلاوی، شوروی و... دچار فروپاشی شدند یا مثل آلمان شرقی و غربی که با این نام روی نقشه وجود ندارند را به این مجموعه اضافه کنید به ارزش آن پی خواهید برد. این تنها مجموعه‌ای است که سکه همه کشورهای دنیا در آن یافت می‌شود اما به واسطه محدودیت فعالیت‌های انجمن مجموعه‌داران مثل بسیاری از مجموعه‌های باارزش دیگر گمنام مانده است. همتی، مجموعه‌اش را گنجینه‌ای می‌داند که در ایران ناشناخته مانده و خودش هم عزمی برای ثبت آن در گینس ندارد؛‌ «کشوری نیست که نام و نقشه‌اش در اطلس جغرافیایی باشد و من سکه‌اش را نداشته باشم. حتی سکه‌هایی متعلق به حکومت‌های پیشین مثل برمن آلمان که یک دوره‌ برای خودش سکه ضرب کرده در مجموعه من موجود است. در برخی از ایالت‌ها مثل ایالت نوادای آمریکا یا داغستان روسیه هم برای خودشان سکه ضرب کرده‌اند و نمونه این سکه‌ها را می‌توانید در مجموعه من ببینید.» شیوه خرید این سکه‌ها که از اقصی نقاط دنیا به مجموعه امین همتی راه پیدا کرده‌اند برای خودش حکایتی دارد. مجموعه‌داران کشورهای مختلف در شبکه‌های اجتماعی فعالیت‌های گسترده‌ای دارند و خرید و فروش سکه‌های کمیاب را از طریق اینستاگرام یا اپلیکشن‌های پیام‌رسان انجام می‌دهند. مجموعه‌دار تبریزی که رکورددار جمع‌آوری سکه‌های بی‌تکرار در ایران و دنیاست می‌گوید: «من بارها رکورد ایران که متعلق به‌خودم بوده را شکسته‌ام و رکوردم از تعدادی که در گینس ثبت شده خیلی بیشتر است. رکورد تعداد سکه در گینس 5هزار عدد است اما مجموعه من شامل 12هزار سکه بی‌تکرار است». مجموعه‌دار تبریزی با ثبت 2هزار عدد سکه، نخستین رکورددار ایران است و به تازگی با ثبت 12هزار سکه بی‌تکرار رکورد خودش را ارتقا داده است. او رکوردش را دست‌نیافتنی می‌داند؛ «اولین بار 2هزار عدد سکه را ثبت کردم تا رقابت ایجاد شود و بقیه مجموعه‌دارهای سکه هم وارد میدان شوند اما رقیبی پیدا نشد. در چند سال اخیر کسی در سطح دنیا به رکورد من نزدیک هم نشده اما علاقه‌ای برای ثبت آن در گینس ندارم چون هدفم از مجموعه‌داری سکه این است که مردم دنیا را با نقش سکه در زندگی بشر و در اقتصاد جهان آشنا کنم.»


 از سکه تا بیت‌کوین 


مجموعه‌دار تبریزی، برپایی نمایشگاه فصلی را از ایجاد موزه دائمی سکه بهتر می‌داند و معتقد است که با این کار می‌توان مردم را با مفهوم پول و تاریخچه سکه و نقش آن در زندگی بشر آشنا کرد. او از رواج پول‌های بی‌پشتوانه به‌عنوان یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های زندگی‌اش نام می‌برد. همتی که بالغ بر 6هزارعدد اسکناس هم در مجموعه‌اش دارد، می‌گوید: «در سال‌های دور، ارزش هر واحد پول یک کشور با یک گرم طلا برابر بود و قیمت طلا با ارزش پول رابطه مستقیم داشت اما برخی کشورها، پول‌های بدون پشتوانه یا به‌اصطلاح پول فیات را روانه بازار کردند. حکومت‌ها هرقدر که بخواهند، پول فیات چاپ می‌کنند و نتیجه آن ایجاد تورم و فقیرشدن مردم است». خارج‌شدن تدریجی سکه از مبادلات روزمره مردم و رواج اسکناس، یکی از غم‌انگیزترین اتفاقات زندگی مجموعه‌دار تبریزی است. سکه‌های 500تومانی، آخرین نسل سکه‌های ضرب‌شده در ایران است و چند سالی می‌شود که سکه تقریبا از سبد پول ایرانی‌ها حذف شده است. همتی با این واقعیت کنار آمده و حتی مقاله‌ای با عنوان از لیدیه تا بیت‌کوین منتشر کرده و برای نسل جدید مجموعه‌داران پول و سکه هم یک پیام دارد؛ «با تمام‌شدن سکه شاید من هم تمام‌شده باشم اما می‌خواهم به نسل جدید بگویم رمز ارز و ارز دیجیتال یک دریچه جدید به سوی مجموعه‌داری است. شاید خیلی‌ها بگویند ارز دیجیتال قابل لمس نیست و جذابیتی ندارد اما باید بپذیریم که دنیا به سمت الکترونیک‌شدن رفته و برای اینکه از قافله عقب نمانیم باید خودمان را با آن سازگار کنیم. تردید نداشته باشید که موزه‌ها هم در آینده، الکترونیک و دیجیتال می‌شوند. البته فعلا برای جمع‌آوری ارز دیجیتال اقدام نکرده‌ام و در حال تحقیق و پژوهش هستم.» مجموعه‌دار تبریزی حدود 30سال برای سر و شکل دادن مجموعه‌اش تلاش کرده اما بهترین دارایی بشر را نه سکه و اسکناس، که فرهنگ می‌داند. وقتی از او می‌خواهیم تجربه این سال‌های طولانی را در یک جمله بیان کند می‌گوید: «فرهنگ به‌مراتب از پول باارزش‌تر است و انسان را از فقر و بی‌پولی نجات می‌دهد». رکورددار سکه در دنیا یک آرزو هم دارد. او می‌گوید تنها آرزویش این است که با برپایی نمایشگاه تخصصی پول، مردم را از سیر تحول سکه آگاه کند.