توانمندسازی‌کودکان کار؛ گام اول: شناسایی

 حمیده پازکی- خبر‌نگار

خیلی از آنها را در سطح شهر می‌بینیم ولی عده‌ای دیگرشان را نه. برخی گل و فال می‌فروشند، برخی با انگشتان کوچک‌ و آفتاب‌سوخته روی تُمبک ضرب می‌گیرند تا ترحم رهگذری را برای دریافت پول بخرند و برخی هم شیشه خودروها را دستمال می‌کشند. اما از بعضی‌ها کمتر اثری در خیابان‌هاست؛ آنهایی که در کارگاه‌های کوچک، کوره‌های آجرپزی یا گودهای زباله با سختی فراوان و حقوق ناچیز کار می‌کنند. کودکان ‌کار، با همان لقب طفل معصومی که از مردم می‌گیرند، در سختی‌های روزگار و شهر غرق شده‌اند. هر ازگاهی طرح‌هایی برای ساماندهی آنها و نجات از شرایطی که دارند اجرا می‌شود؛ با این حال موضوع کودکان کار آنقدر پیچیده و چندوجهی شده که رفع مسائل‌شان از دست یک‌سازمان و ارگان خارج است. برای این منظور همراهی مردم، سازمان‌های مردم‌نهاد و NGOها و البته مدیریت واحدی با زیرمجموعه‌ای از نهادهایی مانند مدیریت شهری، بهزیستی، نیروی انتظامی، ثبت‌احوال و... لازم است. در آخرین جلسه کمیسیون فرهنگی اجتماعی شورای شهر تهران نیز بر همین نکته تأکید شد و حاضران راهکارهایی را برای ساماندهی کودکان کار ارائه کردند. نشست مشترک اعضای کمیسیون فرهنگی- اجتماعی شورای اسلامی شهر تهران و سازمان بهزیستی در قالب یکصدوسی‌وچهارمین جلسه این کمیسیون با موضوع معرفی طرح «ساماندهی کودکان کار و دستورالعمل مراکز پرتو» برگزار شد. در این نشست که محمدجواد حق‌شناس، رئیس کمیسیون فرهنگی و اجتماعی شورای اسلامی شهر تهران، حسن خلیل‌آبادی، حجت نظری و الهام فخاری از اعضای این کمیسیون، وحید قبادی دانا، رئیس سازمان بهزیستی کشور و جمعی از مدیران این سازمان حضور داشتند چالش‌های ساماندهی کودکان کار خیابان بررسی شد و دو طرف به ارائه ظرفیت‌های همکاری در این زمینه پرداختند.

چالش‌های ساماندهی
وحید قبادی دانا در ابتدای این جلسه با ارائه شرحی درباره اقدامات سازمان بهزیستی برای کودکان کار گفت: «در طرح ساماندهی سال98 حدود 80درصد کودکان خیابانی شناسایی شده‌اند. بزرگ‌ترین معضل اجرای این طرح این است که کودکان کار معمولا مدارک هویتی ندارند و از سوی دیگر اداره اتباع نیز در مورد شناسایی و ساماندهی آنان با ما همکاری نمی‌کند.» رئیس سازمان بهزیستی کشور با اشاره به کمبود منابع مالی و امکانات لازم برای توانمندسازی این کودکان اظهار کرد: «نبود یک برنامه جامع برای آگاه‌سازی و اطلاع‌رسانی درباره کودکان کار نیز یکی از مسائلی است که ما را در این مسیر با مشکلات بسیاری مواجه کرده است.» در این نشست حق‌شناس نیز گفت: «برای حل معضل کودکان کار باید ابتدا به شناسایی ماجرا بپردازیم تا در مرحله بعد به یک زبان مشترک برسیم. برای اینکه گام‎های بعدی را برداریم به زمان نیاز است تا ایده و طرح بهزیستی را کارشناسی کنیم و اعضای کمیسیون بتوانند در مورد آن نظر دهند.» به گفته او از آنجا که بیشتر این کودکان غیرایرانی هستند، بهتر است برای جلسه بعدی از اداره اتباع هم دعوت کنیم تا بتوانیم موضوع را به شکلی دقیق بررسی کنیم، همچنین از معاونت اجتماعی شهرداری نیز برای حضور در آن جلسه باید دعوت کنیم تا با تقسیم کار بتوانیم بهترین نتیجه را از طرح به‌دست آوریم.

شناسایی 381کودک کار و  تنها یک مرکز
محمود علی‌گو، سرپرست دفتر امور آسیب‌دیدگان اجتماعی سازمان بهزیستی کشور:
کودکان کار بیشتر در مناطق2، 6، 5، 1و 3 حضور دارند. آنان اغلب فال‌فروش و متکدی هستند و پس از این مشاغل، کارهایی مانند شیشه‌پاک‌کنی، اسفند دودکنی و دستفروشی را نیز انجام می‌دهند. مشکل اصلی ما کمبود مکان برای نگهداری این کودکان پس از جمع‌آوری از خیابان است. مرکز یاسر در محله شوش تنها مکانی است که ما در اختیار داریم و بردن کودکان از شمال شهر به آنجا بسیار دشوار و برای کودک هم رنج‎آور است. البته شهرداری در کنار پارک فدک منطقه یک مجموعه کوچک را در اختیار ما قرار داده است که در شرایط عادی 70نفر و اکنون در شرایط شیوع بیماری کرونا 50نفر می‌توانند در آن مستقر شوند. با این حال این مکان نیز مناسب کودکان نیست. پیشنهاد ما این است که شهرداری در هر منطقه از شهر یک مرکز برای نگهداری 10تا 20نفر در اختیار ما قرار دهد. نیازی نیست که این مراکز به بهزیستی تعلق داشته باشد، می‌توان آنها را به مراکز پرتو واگذار کرد اما همین که ما در هر منطقه مکانی را در اختیار داشته باشیم که بتوانیم کودکان را به سرعت به آنجا برسانیم بسیار می‌تواند کمک‌کننده باشد.

پیشنهادها بار بیشتر روی دوش شهرداری است
حجت نظری، عضو کمیسیون فرهنگی- اجتماعی شورای شهر تهران:
چیزی که بیش از همه برای پیشبرد این طرح نیاز داریم افزایش همکاری سازمان‌های مردم‌نهاد است. متأسفانه این نهادها برای فعالیت با چالش‌هایی مواجه هستند و به‌طور معمول وزارت کشور و نیروی انتظامی با دید اجتماعی به این موضوع نگاه نمی‌کنند. لازم است که نهادهایی از این دست بیشتر به فعالیت‌های اجتماعی وارد شوند تا بتوان از ظرفیت‌های سازمان‌های مردم‌نهاد استفاده کرد. این نهادها در فضایی کودکان در آن حضور دارند به سراغ آنان رفته و با توانمند کردن آنان می‌کوشند از آسیب دورشان کنند. اگر در شورای شهر و شهرداری تهران بخواهیم در این زمینه جدی‌تر فعالیت کنیم، نباید به سمتی حرکت کرد که مسئولیتی بیشتر از آنچه قانون برای ما تعیین کرده است بر دوشمان بار شود. بهتر است ما در تعامل با یکدیگر بخش مردمی را فعال‌تر کنیم. به‌نظر من پیشنهاد اختصاص 22مکان در شهر از سوی شهرداری یکی از همان کارهایی است که بیش از توان ماست.

نیاز به 20ون
سعید آرام، مدیر اداره‌کل بهزیستی شهر تهران:
 از چند روز قبل طرح توانمندسازی 600کودک کار ایرانی را با همکاری NGOها آغاز کرده‌ایم. برای این کار نیازمند ظرفیت‌های شهرداری تهران هستیم. هم‌اکنون 2فضایی که برای کودکان اتباع درنظر گرفته‌ایم هم گنجایش ندارد و این موضوع ما را با مشکل مواجه کرده است. به علاوه ما نیاز به 15تا 20خودروی ون داریم تا بتوانیم طرح جمع‌آوری را به‌صورت همزمان در شهر تهران ادامه دهیم.


با برخورد ضربتی مخالفیم
الهام فخاری، رئیس کمیته اجتماعی شورای شهر تهران:
با مسائل کودکان کار، معتادان و فقر نمی‌شود ضربتی برخورد کرد. با توجه به زحمات متخصصان بهزیستی، ما تا پس از مرحله جمع‌آوری کودکان وارد این کار نمی‌شویم. ما باید مشخص کنیم که چه کاری می‌خواهیم انجام دهیم. آیا می‌خواهیم کودکان را شبانه‌روزی نگه داریم؟ تضمین نتیجه‌بخش بودن این جمع‌آوری چیست؟ رابطه طرح با مراکز پرتو چیست؟ رابطه آن با مراکز مادران و کودکان چیست؟ و اساسا طرح در چه مرحله‌ای است؟ با این پیش‌فرض که شما طرحی را به شکل مثبت اجرا می‌کنید، لازم است پیشنهاد دهیم که از سوله‌های مدیریت بحران برای بچه‌ها چگونه می‌توان استفاده کرد. البته نگهداری شبانه‌روزی کودکان موضوع مهمی است. بهتر است زمان جدایی کودکان از خانواده کوتاه باشد و آنها هرچه زودتر به خانه بازگردند.


تشکیل کارگروه کودک کار
ناصر بیات، دبیر کمیسیون فرهنگی- اجتماعی شورای شهر:
شهرداری به لحاظ قانونی فقط کارکرد پشتیبانی دارد و ما از طرح و ایده‌هایی که درباره موضوع مهم کودکان کار باشد حمایت می‌کنیم. این موضوع که 22فضا را در اختیار بهزیستی قرار دهیم، کاملا قابل بررسی است به شرط آنکه واقعا از آن استفاده شود. پیشنهاد من این است که یک کارگروه ویژه کودکان در کمیسیون فرهنگی اجتماعی تشکیل و این موضوع در آن بررسی شود. به این ترتیب می‌توانیم در این زمینه مؤثرتر نیز عمل کنیم.