۱۰ روز ۱۰ میلیارد

مرتضی کاردر_روزنامه نگار

کتاب99 آغاز شد تا کتابفروشی‌ها را از رخوت و رکود روزهای اسفند و فروردین بیرون بیاورد و شاید جایگزین ناگزیری باشد برای نمایشگاه کتابی که فعلاً معلوم نیست برگزار می‌شود یا نه. کتابفروشی‌ها که روزهای خلوتی را سپری می‌کردند و بسیاری از آنها مثل اصناف دیگر روزهای طولانی تعطیلی را پشت سر گذاشته بودند از طرح استقبال کردند. آمارها نیز از استقبال طرح بهارانه خبر می‌دهد. به سراغ کتابفروشی‌ها رفتیم تا ببینیم روزهای طرح را چگونه گذرانده‌اند و آیا بهارانه۹۹ توانسته کسادی‌های اسفند و فروردین را جبران کند یا نه.

  سفارش ۲۴ ساعته، ارسال رایگان
از کتابفروشی نشر افق در خیابان انقلاب شروع می‌کنیم. رامین شعبان‌پور، مدیر کتابفروشی استقبال از طرح را خوب می‌داند. «خیلی خوب بوده، بهتر از دوره‌های گذشته طرح در بهار و تابستان. شاید به‌خاطر اینکه مردم فرصت بیشتری برای مطالعه داشتند یا برگزار نشدن نمایشگاه کتاب سبب شد که در دوره برگزاری طرح به سراغ کتابفروشی‌ها بیایند. تبلیغات طرح هم در این دوره بهتر از دوره‌های گذشته بود. من چندبار از رادیو تبلیغ طرح را شنیدم و تلویزیون هم طرح را تبلیغ می‌کرد. فکر می‌کنم بازار کتاب بیشتر از هرچیز به جو روانی برای تشویق و ترغیب مردم به خریدن کتاب نیاز دارد و طرح‌های تخفیف چنین جوی را ایجاد می‌کند.» 
از روزهای اسفند بسیاری از کتابفروشی‌ها  بخش سفارش‌های غیرحضوری و فروش آنلاین کتاب را تقویت کردند تا کتاب راحت‌تر به ‌دست مخاطبانی که در خانه مانده‌اند، برسد. در روزهای طرح بهارانه نیز بسیاری از کتابفروشی‌ها همین رویه را ادامه دادند. مدیر کتابفروشی افق می‌گوید: «بسیاری از مشتریان افق کتاب‌ها را تلفنی و غیرحضوری سفارش دادند. ما شماره واتس‌اپ اعلام کرده بودیم که مخاطبان کتاب‌ها بتوانند ۲۴ ساعته سفارش بدهند. ارسال سفارش‌ها هم رایگان بود تا مشتریان به سفارش غیرحضوری بیشتر ترغیب شوند».

  بهتر از پیش اما نه‌چندان مطلوب
بیشتر کسانی که به کتابفروشی مولی می‌روند مشتریان کتاب‌های نظری فلسفی‌اند. محمد محمودی از کتابفروشان انتشارات مولی می‌گوید: «فروش طرح بهارانه99 در مقایسه با طرح‌های گذشته کمتر بوده است. اطلاع‌رسانی خوبی صورت نگرفت. فروش‌ ما بیشتر حضوری بوده.» محمد سهیلی، کتابفروش انتشارات هاشمی در میدان ولی عصر(عج) می‌گوید: «تغییر به نسبت روزهای پیش از طرح بسیار محسوس بود. تقریباً همه بلااستثنا حضوری خرید کردند. فروش نسبت به طرح‌های گذشته کمتر بوده اما در مقایسه با اسفند و فروردین و روزهای نخست اردیبهشت کتابفروشی شلوغ‌تر بود و کتاب‌های بیشتری به فروش رسید».

  ۴۰ درصد فروش غیرحضوری
مایع ضدعفونی‌کننده در ورودی کتابفروشی نشر ثالث قرار دارد و کسی از مراجعه‌کنندگان نمی‌تواند بدون ضد‌عفونی کردن دست‌های خود وارد کتابفروشی شود. کتابفروشی هم شلوغ‌تر از روزهای گذشته است. حسن سهرابی، مدیر کتابفروشی ثالث درباره فروش کتاب در روزهای طرح بهارانه می‌گوید: « اوضاع مثل قبل نیست، اما خدا را شکر بازار کتاب تکانی خورده. فروردین که کتابفروشی‌ها تعطیل بود و روزهای نخست اردیبهشت هم فروش زیاد نبود. اما این روزها بهتر شده.» ثالث هم از کتابفروشی‌هایی است که تمرکز بیشتری بر فروش‌های غیرحضوری داشته است. «تقریباً نزدیک به 40درصد فروش ما در یکی دو‌ماه گذشته غیرحضوری بوده. الان اگر به سامانه طرح نگاه کنید می‌بینید که بسیاری از مشتریان ثالث کتاب‌های خود را غیرحضوری خریداری کرده‌اند».

  ما مدت‌هاست کرونا گرفته‌ایم
کتاب پنجره ناشر و کتابفروشی کوچکی است در میدان پالیزی خیابان سهروردی که محبوب بسیاری از نخبگان و فرهیختگان و دوستداران کتاب است. محمد یراقچی درباره میزان فروش کتاب در روزهای طرح بهارانه می‌گوید: «به هر حال در ماه‌های اخیر به‌اصطلاح پاخور کتابفروشی‌ها‌ مثل همه مغازه‌ها کم شده و اینطور نیست که مثل دوره‌های قبل مشتری‌های گذری داشته باشیم و طرح تخفیف را به آنها خبر بدهیم. بیشتر مشتری‌های ثابت خودمان در روزهای طرح به کتابفروشی آمدند و کتابی خریدند. در طرح‌های گذشته   3-2 روزه اعتبارمان تمام می‌شد و درخواست اعتبار دوباره برای تخفیف می‌کردیم اما این ‌دوره هنوز تمام نشده.» مدیر نشر پنجره، وضعیت فروش کتاب را به‌طور کلی مطلوب نمی‌داند. «به هر حال بازار کتاب تابعی از شرایط عمومی روحی و روانی جامعه است. خرید مردم در همه زمینه‌ها کم شده، در بازار کتاب کمتر. بازار کتاب حال و روز خوبی نداشته و ندارد. پیش از اینکه کرونا بیاید ما کرونا گرفته بودیم و وضعیت بازار کتاب چند سال است که کرونایی است. به‌دلیل افزایش قیمت کاغذ و افزایش هزینه‌های چاپ و نشر، قیمت کتاب‌ها خیلی زیادشده اما درآمدها تغییر نکرده. برای همین قیمت کتاب‌ها خیلی زیادتر به‌نظر می‌رسد.» 

  طرح ۱۰میلیارد تومانی
از بیستم اردیبهشت تا امروز که روز آخر طرح بهارانه است بیش از 250هزار جلد کتاب به ارزش بیش از ۱۰میلیارد تومان در طرح بهارانه سال99 به فروش رسیده است. وقتی آمارها را با دوره‌های نخست برگزاری طرح‌های تخفیف فصلی مقایسه می‌کنیم، شاید چندان چشمگیر نباشد اما در مقایسه با طرح‌های گذشته و نیز روزهای اسفند و فروردین قابل‌قبول است. طرح بهارانه ۹۹ قرار بود کتابفروشی‌ها را از رکود ماه‌های گذشته خارج کند و در این هدف موفق بوده است. در روزهای کرونایی کمتر کسی به خرید کتاب فکر می‌کند. به جز فروش‌های غیرحضوری و طرح‌های تخفیف ویژه شاید چاره کوتاه‌مدت دیگری برای رهایی از رکود نباشد، اما حال ناخوش بازار کتاب چیزی نیست که بشود با طرح‌های کوتاه‌مدت به بهبود کامل آن امید داشت.

  شهرستان‌ها جلوتر از تهران
براساس آمار آنلاین فروش سایت طرح تخفیف‌های فصلی، کتابفروشی‌های فرازمند رشت، پاتوق کتاب شیراز، دنیای کتاب قم، شهر کتاب مشهد، کلبه کتاب جهرم، شهر کتاب اصفهان (شعبه چهارباغ بالا)، کتاب شرق اهواز، پاتوق کتاب شهرکرد، کتاب آبان مشهد، شهر کتاب شهرکرد به‌ترتیب رتبه‌های اول تا دهم فروش را براساس تعداد کتاب در اختیار دارند. در دوره‌های اخیر همیشه کتابفروشی‌های شهرستانی جلوتر از کتابفروشی‌های تهران بوده‌اند. طرح‌های تخفیف فصلی پس از ۱۳دوره در شهرستان‌ها بیشتر جا افتاده و خوانندگان کتاب در شهرستان‌ها منتظرند تا روزهای طرح برسد و کتاب‌های خود را در آن روزها خریداری کنند.

  صدرنشین فرازمند
کتابفروشی فرازمند رشت با فروش بیش از 7هزار جلد کتاب در روزهای طرح بهارانه در رتبه نخست کتابفروشی‌های ایران قرار دارد. کتابفروشی‌های بعدی ایران به‌ترتیب پاتوق کتاب شیراز و دنیای کتاب قم و شهر کتاب مشهد هستند که هر کدام نزدیک به 3هزار جلد کتاب فروخته‌اند. فاصله کتابفروشی فرازمند با سایر رقیبان چشمگیر است.ابراهیم فرازمند، مدیر کتابفروشی فرازمند رشت، از دلایل صدرنشینی و فاصله فرازمند با کتابفروشی‌های دیگر ایران می‌گوید. «هر واحد صنفی حق دارد با کسب مجوز از اتاق اصناف 3بار در سال تخفیف برگزار کند. ما از فرصت تخفیف استفاده نمی‌کنیم و تخفیف‌ را با طرح خانه کتاب همزمان می‌کنیم، یعنی به جای 20درصد، 40درصد تخفیف می‌دهیم. همین سبب شده که استقبال از طرح در کتابفروشی ما بیشتر از سایر کتابفروشی‌های دیگر شهرهای ایران باشد.»

  الگویی برای همه کتابفروشی‌ها
اما ظاهراً دلیل صدرنشینی کتابفروشی فرازمند فقط تخفیف بیشتر نیست. ابراهیم فرازمند می‌گوید: «ما پیش از برگزاری طرح به مشتری‌های خودمان اعلام و سفارش‌ها را از چند هفته قبل ثبت می‌کنیم. کتاب‌هایی را که موجود نیستند، به شرکت‌های پخش سفارش می‌دهیم. سفارش‌ها از پیش آماده و بسته‌بندی می‌شوند و مشتریان فقط برای تحویل گرفتن کتاب‌ها می‌آیند. امسال با توجه به شرایط ویژه کرونا و رعایت فاصله اجتماعی مشتری‌ها را دسته‌بندی کردیم تا براساس نوبتی که از پیش اعلام شده بود، برای تحویل گرفتن کتاب‌هایشان بیایند تا از ازدحام پیشگیری کنیم.» آنچه فرازمند رشت را بر صدر می‌نشاند مجموعه‌ای است از نظم و دقت و احترام به خوانندگان کتاب که می‌تواند الگویی برای همه کتابفروشی‌ها باشد.

  آمارها می‌گوید طرح بهارانه موفق بوده 
دست آخر به سراغ نیکنام حسینی‌پور، مدیر خانه کتاب می‌رویم تا از میزان استقبال از طرح در روزهای  اخیر مطلع شویم. به گفته حسینی‌پور: «هدف طرح بهارانه این بود که کتابفروشی‌ها از وضعیت ماه‌های گذشته دربیایند و فروش‌ها بعد از چند‌ماه کمی تغییر کند. آمارها نشان می‌دهد که این اتفاق افتاده. سقف خرید از 120هزار تومان به 150هزار تومان افزایش یافت تا دوستداران کتاب بتوانند کتاب‌های بیشتری خریداری کنند. خوشبختانه اعتبار طرح تمام شد و معاونت فرهنگی 20درصد به اعتبار طرح اضافه کرد. ما سعی کردیم بارها از طریق رادیو و تلویزیون و سایت‌ها و شبکه‌های اجتماعی طرح را تبلیغ کنیم؛ در عین حال خوف این را داشتیم که در کتابفروشی‌ها ازدحام شود و فاصله اجتماعی از بین برود. برای همین واقعاً نمی‌دانستیم میزان تبلیغ چقدر باید باشد. در عین حال باید درنظر بگیریم که بعضی از کتابفروشی‌ها در این ایام تعطیل و پرسنل خود را مرخص کرده بودند. با این همه، مجموعاً طرح بهارانه۹۹ قابل‌قبول بود.»  مدیر خانه کتاب از مشارکت شهرداری‌ها در دوره گذشته می‌گوید و از عدم‌تأمین هزینه‌ها گلایه می‌کند. «هزینه‌های طرح‌های تخفیف فصلی را معاونت فرهنگی تأمین می‌کند. شهرداری تهران و مشهد در دوره گذشته هزینه‌های طرح را در این 2شهر تقبل کردند. اما هنوز پول کتابفروشی‌های تهران تسویه نشده است.» 

  نباید فریب آمارها را بخوریم
با این همه مدیر کتابفروشی فرازمند روزگار کتاب را چندان مناسب و مطلوب نمی‌داند. «اگر بیماری 3-2 ساعت تب نکند، تب نکردن لزوماً نشانه بهبود نیست. تأثیر مسکن است. طرح‌های تخفیف برای بازار کتاب مثل مسکن است. وضعیت کتابفروشی‌ها وضعیت خوبی نیست. اقتصاد نشر اقتصاد ضعیفی است. نمی‌توانیم با آمارهای طرح‌های تخفیف فصلی خودمان را فریب بدهیم و بگوییم وضعیت خوب بوده. وقتی من به‌عنوان کتابفروش نتوانم کتاب‌هایم را بفروشم، طبیعتاً نمی‌توانم پاسخگوی تعهداتم به شرکت‌های پخش کتاب باشم و پخش کتاب هم نمی‌تواند تعهد خود را به ناشر انجام دهد. وضعیت کتابفروشی‌ها در بهمن و اسفند بسیار بد بوده. به‌عنوان کتابفروشی که به قول شما، براساس آمار، بیشتر از همه کتابفروشی‌های ایران در روزهای اخیر کتاب فروخته عرض می‌کنم که اگر بخواهیم بی‌دلیل آمارهای خوش‌بینانه بدهیم، درست نیست.»