روزی که بشر به ماشین باخت

ساسان شادمان منفرد ـ خبرنگار

از زمانی که کامپیوترها به میدان آمدند همیشه نگرانی از شکست توانایی‌های ذهن انسان در برابر آنها مطرح بود. یک رایانه در اواسط آخرین دهه از قرن بیستم میلادی توانست بر تفکر، منطق و قدرت ذهن  بشر پیروز شود. این سرآغاز نمادین سلطه رایانه‌ها بر انسان بود؛ روزی که قهرمان استراتژیک‌ترین سرگرمی و بازی بشر مقابل یک ابررایانه زانو زد و تسلیم شد. اکنون 23سال از آن زمان گذشته و ابررایانه‌ها و هوش‌‌مصنوعی نقش بسیار مهمی را در دنیای ما بازی می‌کنند و بسیار پیشرفته‌تر از گذشته شده‌اند. آنها حالا تبدیل به دستیارهای مجازی، راننده خودروها و حتی مونس افراد تنها شده‌اند.


طعم نخستین شکست
نخستین بار دهم فوریه سال1996بود که یک رایانه توانست مقابل انسان در بازی شطرنج به پیروزی برسد. گری کاسپاروف، قهرمان بلامنازع شطرنج جهان در نخستین رویارویی از مسابقه خود مقابل ابررایانه «دیپ‌ بلو» شکست خورد. با این حال او توانست در پایان 6مسابقه، با نتیجه 4بر 2از سد رایانه عبور کند و برنده دیدار نام بگیرد اما این پایان کار نبود؛ چراکه مهندسان سازنده رایانه، دست‌بردار نبودند و با برطرف‌کردن نقاط ضعف و قدرت‌بخشیدن به هوش مصنوعی آن، بار دیگر پای میز مبارزه با کاسپاروف برگشتند و موفق شدند او را حسابی شکست دهند. این مهم در ‌ماه می سال1997رخ داد و دیپ بلو توانست در مجموع 6بازی، 5/3بر 5/2کاسپاروفی را که بین سال‌های 1985تا 2000قهرمان شطرنج جهان بود، مغلوب کند. این دوره از 3می آغاز شد و در روز 11می به پایان رسید.

ساخت دیپ بلو
دیپ بلو (Deep Blue) ابررایانه‌ای محصول شرکت IBM بود که برای بازی شطرنج طراحی و ساخته شد. این نخستین رایانه‌ای بود که توانست قهرمان شطرنج جهان را هم در یک بازی تک و هم در یک مسابقه (شامل چند بازی) شکست دهد. کار ساخت این رایانه در سال1985شروع شد. کمی قبل‌تر، جهان شاهد یک رایانه شطرنج‌باز دیگر با نام با «چیپ‌تست» (ChipTest) بود؛ پروژه‌ای که توسط دانشگاه ملون کارنگی تحقق یافت و البته نتوانست مقابل انسان به پیروزی دست پیدا کند. فنگ - هسیونگ هسو، دانشمند رایانه متولد چین تایپه مسئولیت این پروژه را برعهده داشت و پس از آن به اتفاق چند مهندس و دانشمند دیگر توسط شرکت IBM استخدام شد تا تحقیقات خود را درخصوص ساخت رایانه شطرنج‌باز دیگری دنبال کند. دانشمندان معتقد بودند که بازی شطرنج مقیاس خوبی برای سنجش اثربخشی هوش مصنوعی خواهد بود و با شکست‌دادن قهرمان شطرنج جهان، IBM نشان داد که پیشرفت قابل توجهی داشته است.

مشخصات دیپ بلو
این ابررایانه طراحی شده بود برای انجام بازی پیچیده و استراتژیک شطرنج. این رایانه که قهرمان جهان را شکست داده می‌توانست تا 200میلیون موقعیت بازی شطرنج در ثانیه را با 510پردازنده طراحی کند. دیپ بلو شرکت IBM همچنین می‌توانست یک تریلیون حرکت در ثانیه را با سخت‌افزار ویژه خود مورد محاسبه قرار دهد.


ابررایانه‌های بعدی IBM
در سال2004، آی‌بی‌ام، بلو ژن (Blue Gene) را رونمایی کرد. این ابررایانه برای کمک به بیولوژیست‌ها طراحی شده بود تا بتوانند تاشدگی پروتئین و توسعه ژن‌ها که قابل‌دیدن نبود را مشاهده کنند. این رایانه در آن زمان سریع‌ترین رایانه جهان نام گرفت.
 بلو ژن شرکت آی‌بی‌ام با استفاده از 212هزار و 992پردازنده قادر به انجام 478تریلیون عملیات در هر ثانیه بود. این ابررایانه، رتبه نخست در فهرست 500ابررایانه جهان را 7مرتبه به‌صورت پیاپی به‌خود اختصاص داد.