آیا می‌توان با فروش اموال مازاد کسری‌بودجه را تامین کرد؟
فروش اموال، دولت را نجات می‌دهد؟
مهدی پازوکی، اقتصاددان: مولدسازی دارایی‌های دولت، کم‌هزینه‌ترین و بهترین راهکار برای عبور از بحران اقتصادی است
شبنم سید مجیدی_روزنامه نگار
منابع پیش‌بینی شده دولت برای بودجه سال99 همگی دستخوش تغییرات ناخوشایندی شده‌اند؛ بودجه‌ای که با 480هزار میلیارد تومان بسته شد، روی مالیات‌ها، فروش اوراق، منابع نفتی و واگذاری دارایی‌های سرمایه و مالی حساب‌باز‌کرده بود. در همان شرایط عادی و قبل از اینکه ویروس کرونا همه‌گیر شود، بودجه پیش‌بینی شده دولت در بسیاری جهات احتمالاً با کسری و کمبود مواجه می‌شد.
بسته‌شدن دریچه درآمد مالیاتی و نفتی
دولت در بودجه، پیش‌بینی درآمد 180هزار‌میلیارد تومانی مالیاتی را کرده بود که نسبت به سال 98 افزایش 25درصدی را نشان می‌داد. اما کرونا بسیاری از کسب‌و‌کارها را تعطیل کرد، تعداد زیادی با رکود و نبود مشتری مواجه‌شدند و خیلی‌هایشان به امید بخشودگی مالیاتی در این سال سخت اقتصادی هستند. سازمان امور مالیاتی ایران می‌گوید در خوش‌بینانه‌ترین حالت از 180هزار‌میلیارد تومان درآمدی که از محل مالیات‌ها در قانون بودجه امسال پیش‌بینی شده 140هزار‌میلیارد تومان قابل‌وصول است. و این در حالی است که کرونا تا آخر بهار ریشه‌کن شود و کسب‌و‌کارها به حالت عادی برگردند. در غیراین صورت درآمد مالیاتی باز هم کاهش خواهد یافت. مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی پیش‌بینی کرده است که با شیوع کرونا، برآورد عدم‌تحقق منابع بودجه سال99 رقمی حدود 185هزار‌میلیارد تومان خواهد بود. طبق گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، این کسری بودجه درصورتی است که ما 400هزار بشکه نفت پیش‌بینی شده به قیمت هر بشکه 40دلار را بفروشیم. می‌دانیم که نفت این روزها بدترین وضعیت خود را در طول چند‌دهه اخیر پشت سر می‌گذارد و بعد از شیوع ویروس کووید-19 تقاضا برای آن به‌شدت کاهش یافته است. قیمت نفت برنت که کاهش بی‌سابقه‌ای را در ماه‌های فروردین و اردیبهشت پشت سر گذاشت اواسط اردیبهشت اندکی افزایش یافت و تا هجدهم این ماه به 29دلار برای هر بشکه رسید. کارشناسان می‌گویند که با توجه به نبود تقاضا و وجود مازاد نفت در بازار، رشد بیشتر قیمت نفت غیرمحتمل است. و امروز امید به فروش نفت تقریباً به صفر نزدیک شده است. در نتیجه پیش‌بینی مرکز پژوهش‌ها درباره کسری 185هزار‌میلیارد تومانی بسیار خوش‌بینانه است. دولت در جلسات مختلف خود در سال99 نشان داده است که در پی جبران و پیدا کردن راه‌هایی برای این کسری بودجه است و رئیس‌جمهور نیز بر ضرورت فروش املاک و دارایی‌های مازاد ادارات تأکید کرده است. بهروز بنیادی، عضو کمیسیون بهداشت مجلس نیز مهم‌ترین چالش سال۹۹ را کسری‌بودجه عنوان کرد.
رکود بی‌سابقه در فروش املاک
یکی از منابع دولت در بودجه، فروش اموال مازاد دولتی بوده است که نسبت به سال۹۸ بیش از 10برابر شده و برآورد 50هزار‌میلیارد تومان درآمد از آن شده است. تا پیش از شروع سال99 و بحران و رکود بی‌سابقه در معاملات املاک، خوش‌بینی چندانی نسبت به تحقق این درآمد از محل فروش اموال دولتی وجود نداشت؛ چرا که تا پیش از این و در سال‌های قبلی نیز نتایج مطابق با پیش‌بینی‌ها نبود و دولت تجربه چندان موفقی در فروش و واگذاری دارایی و اموال و املاک مازاد نداشت. تشدید بحران‌های اقتصادی کشور بعد از شیوع کرونا، وضعیت را وخیم‌تر نیز کرده است. بانک مرکزی ایران اعلام کرده است که تعداد معاملات املاک تهران در فروردین امسال در مقایسه با اسفند سال98 نزدیک به 90درصد کمتر شده و نسبت به فروردین سال قبل 64درصد کاهش داشته است. با این حال، دولت می‌گوید برای فروش اموال، برنامه‌هایی دارد.
فروش اموال مازاد دولتی از طریق بورس
اما میزان دارایی‌های دولت چقدر است؟ در آبان‌ماه سال گذشته، محمدباقر نوبخت، رئیس سازمان برنامه‌و‌بودجه کشور اعلام کرد که دارایی‌های دولت چیزی حدود ۷۰۰۰هزار‌میلیارد تومان(7000تریلیون تومان) اعم از مستغلات و اماکن است که ۲۰درصد این رقم یعنی حدود ۱۴۴۰ هزار‌میلیارد تومان برای ایجاد تحریک اقتصادی کافی است. با همه چالش‌ها فرهاد دژپسند، وزیر اقتصاد ایران که در سال گذشته گفته بود برنامه‌هایی برای فروش املاک و دارایی‌های دولت دارد، چندی پیش اعلام کرد که دولت قصد دارد املاک مازاد را از طریق بورس به فروش برساند. حالا کارشناسان به این طرح با دید امیدواری نگاه می‌کنند و حتی آن را تنها نقطه امید می‌بینند.
فروش املاک، کسری‌بودجه را جبران می‌کند
مهدی پازوکی، اقتصاددان در این زمینه دیدگاه خوش‌بینانه‌ای دارد. او به همشهری می‌گوید: بر اساس گزارش‌ها 7000تریلیون‌تومان ارزش اموال دولتی است. حتی اگر بگوییم فقط نیم‌درصد این اموال مازاد باشد، فروش آنها می‌تواند کسری‌بودجه دولت را جبران کند. وزارتخانه‌ها، ادارات و سازمان‌های مختلف دولتی اموال و ساختمان‌های وسیعی دارند که خیلی‌هایشان بدون استفاده و بدون نیاز در حال خاک‌خوردن است. همه دستگاه‌ها در همه شهرستان‌ها املاک مازاد دارند؛ مثلاً مهمانسرا یا خانه‌های سازمانی و... که فروش این اموال علاوه بر جبران کسری‌بودجه باعث می‌شود که دولت هم کوچک شود.
او ادامه می‌دهد: مولدسازی در هر صورت باید در اقتصاد ایران انجام شود. در این شرایط که درآمد نفتی به‌شدت کاهش یافته و با توجه به شیوع ویروس کرونا، درآمدهای مالیاتی نیز تحت‌تأثیر قرار‌خواهد‌گرفت، یکی از راه‌هایی که کمترین هزینه را دارد، مولدسازی دارایی‌های دولت است. این کار باعث کوچک شدن دولت و کارا شدن آن می‌شود.
این کارشناس اقتصادی با تأکید بر اینکه مولدسازی با شعار انجام نمی‌شود، می‌گوید: کار سختی است و نباید هم اینگونه شود که دولت، اموال و دارایی‌ها را به افراد دارای رانت با قیمتی اندک واگذار کند. بلکه این اموال باید به شکل کارشناسی، قیمت‌گذاری شوند و طی مزایده، به هر فردی که بالاترین قیمت را داد، واگذار شوند. نمی‌گوییم حالا که شرایط بحرانی است، دولت به اموال خود آتش بزند. کشور در شرایطی است که به درایت و عقلانیت نیاز دارد.
پازوکی ادامه می‌دهد: این اموال باید به قیمت واقعی و به شکل شفاف فروخته شود. عدم‌شفافیت باعث رانت می‌شود. منافع عده‌ای در این است که دولت کارا نباشد و روزبه‌روز بزرگ‌تر و فربه‌تر و فاسد شود. پس بهترین راهکار در شرایط فعلی مولدسازی دارایی‌های دولت است.
به‌نظر می‌رسد راهکار دولت یعنی فروش اموال و دارایی‌های مازاد در بورس نقطه عطفی برای کوچک شدن دولت، کاهش هزینه‌ها و چابک‌سازی هر چه بیشتر آن باشد. اکنون دولت با فروش دارایی‌ها و اموال خود در بورس، علاوه بر اینکه می‌تواند بخشی از هزینه‌های جاری خود را پوشش دهد به شفاف شدن صورت‌های مالی شرکت‌های تابعه خود کمک می‌کند.
ارزش اموال دولتی
بر اساس گزارش‌ها 7000تریلیون تومان ارزش اموال دولتی است. حتی اگر بگوییم فقط نیم‌درصد این اموال مازاد باشد، فروش آنها می‌تواند کسری‌بودجه دولت را جبران کند.
