یادداشت
چرا کاشت کهور آمریکایی ریزگردها را بیشتر می‌کند؟
حسین آخانی/ استاد گیاهشناسی دانشگاه تهران
تحقیق جامعی که 8محقق از کشورهای آمریکا، هند، ونزوئلا و پرو در 4کشور آمریکایی و آسیایی انجام داده‌اند و سال 2012در مجله PLOS/one منتشر شده است نشاندهنده نتایج بسیار محکمی درخصوص تأثیرات خطرناک کاشت کهور آمریکایی در خارج از رویشگاه‌های طبیعی است.
براساس این تحقیقات، گونه کهور در رویشگاه بومی خود در ونزوئلا تأثیر منفی بر رشد گونه‌های همراه ندارد. درصورتی که در رویشگاه‌های خارج از محدوده پراکنش خود در هند و ایالات متحده آمریکا در جلوگیری از رویش گونه‌های همراه، تأثیر به‌شدت بازدارنده دارد.
تحقیقاتی که در آن دو گونه کهور آمریکایی (Prosopis juliflora) و کهور بومی (Prosopis cineraria) در هند مقایسه شده‌اند مشخص می‌کند که در بقایای گیاه (شاخ و برگ، بذر و... که روی زمین جمع می‌شود) کهور آمریکایی، فسفر قابل استخراج، نمک قابل حل و ترکیبات فنلی نسبت به کهور بومی بسیار بیشتر است. این آزمایش‌ها به‌طور آشکار نشاندهنده تأثیر کشندگی بالای کهور آمریکایی بر گونه‌های دیگر خودرو است. این تأثیر در تحقیقات دیگر مناطق جهان هم ثابت شده است. مثلا در تحقیقی که دکتر الکبلاوی و همکارانش در امارات انجام داده‌اند و در سال 2007در مجله اکولوژی‌گیاهی منتشر کردند تأثیر 50درصدی در کاهش جمعیت گونه‌های بومی را نشان می‌دهد.
در پژوهش جدید نشان داده شده است که بر اثر شست‌وشوی برگ درختان کهور آمریکایی مقدار بیشتری ترکیبات فنلی و ال-تریپتوفان به خاک وارد می‌شود. این ترکیبات تأثیر آللوپاتی داشته و از رویش گونه‌های دیگر جلوگیری می‌کند. نتیجه آنکه گونه‌های بومی توانسته‌اند در مسیر تکامل راه‌های حفظ خود را در رقابت با گونه‌های غالب مانند کهور پیدا کنند.
در تحقیق دیگری که در مجله مالاریا در سال 2017منتشر شده است، نقش کهور آمریکایی در افزایش 70درصدی پشه ناقل مالاریا در آفریقا به اثبات رسیده است. در خوزستان که از بحران ناپایداری شدید خاک و آب برخوردار است، کاشت گونه مهاجم کهور آمریکایی ازیک سو، باعث افزایش شوری شده و ترکیبات بازدارنده رویش دیگر گیاهان را تولید می‌کند و از سوی دیگر، باعث فقر پوشش بینابینی و کف می‌شود و این خود زمینه را برای گیاه‌زدایی از خاک فراهم می‌کند. علاوه بر آن، قدرت این گیاه در جذب آب هم مزید بر علت شده و بیابانزایی و تولید ریزگردها را تشدید خواهد کرد.
قبلا با هزینه‌های بسیار زیاد همین گیاه در خاک‌هایی با شوری بالا بین منطقه ویژه پتروشیمی ماهشهر و شهرک بعثت کاشته شد اما هزاران اصله از آن خشک شد. همین درخت در خاک‌های مستعد شمال منطقه در اطراف پارک ارم و شهرک‌های بعثت و طالقانی - که برای رویش گونه‌های بومی مناسب است - با ایجاد پوشش انبوه باعث حذف گونه‌های بومی شده است.
در سفری که نگارنده در سال 2016با تیمی از محققان برای بازدید از برنامه‌های کنترل ریزگرد از دریاچه اونز در آمریکا داشت، مشاهده کردیم با وجود هزینه بسیار کلان 1.6میلیارد دلاری (معادل 7هزار میلیارد تومان) در این دریاچه بسیار کوچک که فقط 30هزار هکتار وسعت دارد، ناگزیر شدند آب مورد نیاز برای حفظ رطوبت دریاچه و احیای پوشش گیاهی بومی منطقه را تامین و از رفت‌وآمد در منطقه جلوگیری کنند.
متأسفانه آنطور که در دریاچه ارومیه هم تجربه شده است، دستگاه‌های مسئول برای توجیه مردم و سایر مقامات و دستگاه‌های منتقد و نظارتی، بیشتر عملیات فیزیکی را به نمایش می‌گذارند. معمولا بحران‌هایی مانند ریزگرد که توان بسیج جوامع را علیه مسئولان دارد طعمه بسیار خوشمزه‌ای برای پیمانکارهاست.
در گفت‌وگویی که با یکی از مسئولان رده بالای سازمان جنگل‌ها و مراتع داشتم، وقتی سؤال کردم با وجود اینکه شما می‌دانید کاشت کهور آمریکایی هم خطرناک است و هم راهگشا نیست چرا کارشناسان شما از این روش اشتباه دفاع می‌کنند؟ پاسخ ایشان برایم قابل انتظار ولی بسیار ناراحت‌کننده بود: «اجرای این پروژه‌ها فرصت خوبی برای انجام ماموریت‌های متعدد و کسب درآمد برای کارشناسان است». از طرفی چون بسیاری از پیمانکاران، همکاران بازنشسته هستند، طبیعی است که منافع مادی زودگذر باعث می‌شود که گوش خود را روی توصیه‌های علمی بسته و در این آسمان گرد گرفته منافع خود را جست‌وجو کنند.
این مقام مسئول هم عقیده با من تأکید کرد: «تنها راه‌حل مقابله با ریزگردها تامین حقابه تالاب‌هاست». البته با توجه به ماهیت دشت خوزستان، تنها راه تامین حقابه به شکل سیلاب است که ضمن شست‌وشوی خاک، مواد غذایی را از مناطق مرتفع به دشت منتقل و با شست‌وشوی خاک و انتقال بذر بومی دشت را مجددا سر سبز و ریزگردها را به‌طور کامل مهار می‌کند.
