جغدها راضی، طوطی‌ها ناراضی

حمیدرضا بوجاریان_خبرنگار

 سوت و کور. این تنها توصیفی است که می‌شود از وضعیت این روزهای کرونازده بزرگ‌ترین مجموعه پارک حیوانات ایران کرد. کرونا با آمدنش، پای آدمیزاد را از باغ‌وحش برید و چشم برخی حیوانات ساکنش را به در خشک کرد. اما همانطور که کرونا همه‌‌چیزش بد نبود، تعطیلی اجباری باغ‌وحش هم برای برخی از آنها که قفس همه دنیایشان شده است، بد نشد.
برای آنها که رام شدنی نیستند، خلوت‌شدن باغ‌وحش یادآور روزهای آزادی است؛ و شاید هم آرامشی که باعث شده، برخی از آنها مانند گربه‌های وحشی بعد از چند سال زاد و ولد کنند و چشم نگهبان‌ها از دیدن بچه‎گربه‌های چند روزه در باغ‌وحش روشن شود.
این حرف‌ها را مدیر باغ‌وحش ارم می‌زند. «امیر الهامی» 20سال است شب و روزش را کنار حیوانات گذرانده و با آنها زندگی کرده است: «حیوانات در قفس، عاشق آرامشند. گربه‌سانان بیشتر از همه دنبال سکوتند. سکوتی که تا قبل از روزهای کرونا خیلی گیر حیوان زبان بسته نمی‌آمد». شاید راست می‌گوید.
شیرهای آفریقایی در یکی - دوماه گذشته کمتر مزاحم داشته‌اند. بازدیدکننده‌ها برای تحریک شیرها به شیشه‌هایی که دور تا دور قفس شیرهاست، ضربه می‌زدند. ضربه زدن همانا و سرسام گرفتنشان هم همانا. شیرهایی که باید روزی 20ساعت بخوابند، تا قبل از کرونا خیلی خواب به چشمشان نمی‌آمد اما حالا همه‌‌چیز فرق کرده و استاندارد زندگی شیرها سر جای خودش قرار گرفته است.
«مهدی نیکزاد» تیمارگر شیرهاست. او معتقد است حال شیرها بعد از کرونا و شیوعش، بهتر از قبل است: «یک روز در میان 15کیلو گوشت قرمز و ماهی خرج هر شیر می‌شه. جیره غذایی هر شیر با قبل از کرونا فرقی نکرده. فقط آرامشی که شیرها گرفتن بیشتر شده».
شیرهای آفریقایی درست دیوار به دیوار خانه ببر ایرانی زندگی می‌کنند. اگر یکدیگر را ببینند جنگ تمام عیاری راه می‌افتد.
سهم غذای آنها هم جداست. هفته‌ای 5روز غذا می‌خورند و براساس استانداردها 2روزاستراحت غذایی دارند. ببرها هم مثل شیرها، از این روزهای کرونا زده باغ‌وحش، حسابی خوشحالند.

دل و دماغ ندارند 
«موهاسن» و«می هی» فیل‌های نر و ماده‌ای هستند که آنها را 7سال قبل از یتیم‌خانه فیل‌ها از سریلانکا به باغ‌وحش آورده‌اند. این دو باهم در تهران آشنا شده‌اند و مدت‌هاست، غمخوار همند. آنها تا قبل از اینکه ما را ببینند، تحرکی نداشتند. این را «محمد حسن‌حسینی»، تیمارگر فیل‌ها می‌گوید. او از اینکه تنها فیل‌های موجود کشور، اجتماعی‌ترین آنها هستند و دوست دارند جلوی مردم غذا بخورند و دلبری کنند، حرف می‌زند: «فیل‌ها در این 7سالی که در باغ‌وحش زندگی می‌کنند، اینقدر تنها نبودند. الان دو‌ماه بیشتره که باغ‌وحش تعطیله. تا الان سابقه نداشته این همه مدت باغ‌وحش تعطیل بشه و کسی نیاد برای بازدید».
فیل‌ها بازیشان گرفته است. «موهاسن» خودش را به برکه‌ای که برایشان ساخته‌اند رسانده و با ناز و کرشمه در آب داخلش خود را غرق می‌کند. «می هی» هم به برکه می‌رود و آب بازی را شروع می‌کند. هنوز چند دقیقه از آب تنی‌اش نگذشته، که موهاسن از آب بیرون می‌آید. تل خاک، در نزدیک‌ترین نقطه به جایگاه بازدید‌کنندگان است. فیل، خاک را بر سرش می‌ریزد و حسابی از این کارش سر ذوق می‌آید. حکایتش شبیهه کسی است که رقص پا می‌کند. حسینی می‌گوید: «خیلی وقت بود خاک بازی نمی‌کردن. خدا روشکر بازیشان گرفته». او حرفش را اینطور ادامه می‌دهد: «فیل‌ها روزی 70کیلو میوه و علوفه می‌خورند. روزایی که بازدیدکننده داشتیم، بیشتر هم می‌خوردند. الان مصرفشان کمتر شده». حضور مردم در باغ‌وحش، برای فیل‌ها و برخی دیگر از حیوانات که در قفس‌های شیشه‌ای نیستند و آزادترند، مزیت‌های شیرین دیگری هم داشته است. مزیت‌هایی که شاید بخشی از دلتنگی حیوان نتیجه آن است. هله‌هوله‌خوری بخشی از عادت فیل‌ها شده است: «با اینکه خیلی مراقبم کسی چیزی به فیل‌ها نده، اما نمی‌شه همیشه مراقب بود. چیپس و پفک بیشترین چیزیه که مردم به فیل‌ها می‌دن. فیل‌ها خوردنی رو از دست مردم می‌گیرن و می‌خورن. اتفاقاً خیلی هم خوششون میاد اما سر همین هله‌هوله‌خوری بعداً مریض می‌شن. فکر کنم فیل‌ها دلشون برای همین چیپس و پفک‌ها هم تنگ شده باشه».

زبان بی‌زبانی! 
گشت و‌گذار در باغ‌وحش، نگاهمان را متوجه خانواده‌ای پرجمعیت از خرس‌ها می‌کند. «بیوک» بزرگ خانواده خرس‌هاست که با همسرش «قهوه‌ای» و توله‌شان روزگار را با 2خرس دیگر می‌گذرانند. 2خرس دیگری، یکیشان «عسل» با 15سال سابقه سکونت در باغ‌وحش درگوشه‌ای کز کرده و دیگری سیاه‌دانه که در استخر کوچکی در حال آب بازی  است. هیچ‌کدام از این دو، خوشحال از حضورمان نیستند. به‌نظر می‌رسد، خانواده بیوک راضی از حضورمان هستند و فکر می‌کنند مانند بازدیدکننده‌هایی که قاچاقی خوردنی سمتشان پرتاب می‌کنند، ما هم چیزی برای خوردن آورده‌ایم. طوری دست‌های خالیمان را نگاه می‌کنند که، دل را می‌سوزاند. از شانس خوبمان وقت غذا دادن به خرس‌هاست. «عباس» تیمارگر خرس‌ها با فرغونی پر سیب قرمز از راه می‌رسد. او می‌گوید: «خرس‌ها میوه دوست دارند اما، گوشت هم در رژیم غذایی‌شان هست». سیب به‌دست با صدایی که برای حیوان آشناست هرکدامشان را به اسم صدا می‌زند. عسل وقتی اسمش را می‌شنود، چون تیری که از چله کمان رها شده است، خودش را به لبه خندق می‌رساند. عباس، سیب‌ها را یکی یکی سمت خرس‌ها پرتاب می‌کند: «هرچه غذا بهشون بدی می‌خورن. به این سادگی سیر نمی‌شن. همه این سیب‌ها سهم همین چند تا خرسه».
 صدای گاز زدن سیب‌ها که بلند می‌شود، سیاه‌دانه کنجکاوانه سرش را از حوض آب بیرون می‌کند و با دیدن غذا خوردن همخانه‌هایش از حوض بیرون می‌آید. با تکان دادن بدن، آب‌ها را از سطح پوستش به اطراف پرت می‌کند و خرامان خرامان خودش را به لبه خندق و جایی که سیب‌هایی برای خوردن افتاده است می‌رساند. با وسواسی عجیب، یکی از سیب‌ها را روی دست راستش می‌گذارد و شروع به خوردن می‌کند. عباس می‌گوید: «سیاه‌دانه بچه تمیزیه. همیشه اینطوریه». می‌پرسم، نبود مردم، در غذا خوردن و مقدار آن اثری داشته؟ می‌گوید: «شکم گرسنه خیلی منتظر مردم نمی‌مونه. شکم خرس‌ها هم غذا می‌خواد، گاهی وقت‌ها یه کم بیشتر، گاهی یه کم کمتر».

یک عکس یادگاری لطفا
درست دیوار به دیوارخانه بیوک و خانواده‌اش، شامپانزه‌های پر سروصدا زندگی می‌کنند. تعدادشان هم کم نیست اما خانه هر کدامشان ازهم جداست. می‌گویند قرار است برای بیشتر کردن قدرت مانور و رفت‌وآمد آنها، دیوارهای حائل میان 5قفس شامپانزه‌ها را بردارند. با این کار، آن‌هایی که بازیگوش‌ترند و دوست دارند بیشتر از دیگران بازی کنند، جای بیشتری برای شیطنت کردن گیرشان می‌آید. «پرویز»، «بهرام»، معروف‌ترین و قوی‌ترین شامپانزه‌ها و «شیرین» و«شمسی» دوماده شامپانزه باغ‌وحش هستند. پرویز در چند فیلم فارسی بازی کرده و این باعث شده، معروف‌ترین شامپانزه حال حاضر ایران باشد. او که شصت و پنجمین بهار زندگی‌اش را تجربه می‌کند، 10سال بیشتر از حد معمول زندگی کرده است. همین سالخوردگی‌اش باعث شده خیلی اهل جست‌وخیز نباشد. برخلاف او، بهرام و دیگران از دیدنمان خوشحالند. با سروصدا کردن، این خوشحالی را نشان می‌دهند. مسئول قفس شامپانزه‌ها می‌گوید: «شامپانزه‌ها، 100برابر انسان حافظه دارن. برای همین اگه بهشون محبت کنی هیچ وقت یادشون نمی‌ره». شامپانزه‌ها خوش‌خوراکند و تنوع‌طلب. عباس، سهم شیر برایشان آورده است. همین باعث شده، به وجد بیایند. با اینکه دو لایه از قفس فلزی حائل میان ما و آنهاست اما، باید مراقب بود تا چیزی سمتمان پرتاب نکنند. بهرام با دیدنمان حرکات آکروباتیک اجرا می‌کند. با هر حرکتی انتظار دارد جایزه بگیرد. بالاخره با زدن چند پشتک و وارو، جایزه‌اش را می‌گیرد. سیب و شیر.
نیمی از شیر را خورده و نخوره می‌خواهد پاکتش را پس بدهد. بفرما می‌زند و تیمارگر را وادار به گرفتن ته مانده شیرش می‌کند. در پاکت شیر را هم برای شیطنت سمت ما پرتاب می‌کند. عباس می‌گوید:«دل بهرام برای عکس انداختن تنگ شده. میگه بیا ازم عکس بگیر». ژست می‌گیرد تا عکسش را بیندازیم. بعد از اینکه مطمئن می‌شود عکسش را انداختیم، بیخیالمان می‌شود.

کانگوروهای اهلی شده 
شاید یکی از جذاب‌ترین بخش‌های باغ‌وحش ارم تهران را بتوان بخش مربوط به کانگوروها دانست. کانگوروهایی که دیگر مانند قبل در حصار نیستند و با استفاده از تکنولوژی جدید، هم حصار دور و برشان را کم کرده‌اند هم فضا برای دید بازدیدکننده‌ها بیشتر شده است. کانگوروها مانند آهوهای ایرانی، در یک گله‌اند. محیط اسارت باعث شده آنها خیلی از آدمیزاد ترس نداشته باشند. با ورود به محوطه کانگوروها، آنقدر فاصله کم می‌شود که می‌توان خود را در چشم‌های درشت آنها دید. نباید سریع حرکت کرد تا باعث ترس حیوان شود. کانگوروها تا این اندازه نزدیک بازدیدکننده‌ها نبودند و کنجکاوانه خود را به ما نزدیک می‌کنند. تلاش برای نوازش بدن آنها اما راه به جایی نمی‌برد. خوشش نمی‌آید کسی بهشان دست بزند. کانگوروها اجتماعی‌اند و به دیدن آدم‌ها عادت دارند. آنها هم دوست دارند مردم را ببینند مانند تیمارگرشان که او هم دلش برای بازدیدکننده‌ها تنگ شده است: «بازدیدکننده‌ها از جست‌وخیز کردن کانگورها خوششون می‌آد. این حیوون کلا بازیگوشه و از اینکه کسی باشه که دم به دم بازیگوشیشون بده بدشون نمی‌آد. بازدیدکننده‌ها همون کسایی‌اند که کانگوروها دوست دارن اونا رو ببینن». با اینکه مدت‌هاست خبری از بازدید‌کننده نیست، کانگوروها باهم بازی می‌کنند. درست مثل آهوهای ایرانی که چند متر آن‌طرف‌تر باهم هستند و تنهایی را باهم تقسیم می‌کنند.

خانه بزرگ‌تر روباه‌ها
روباه‌ها، کفتارها و گرگ‌ها هیچ وقت فکرش را نمی‌کردند کرونا، خانه و زندگی‌شان را زیر و رو کند. خانه‌های کوچکی که تا قبل از کرونا در آن اسیر بودند، در ایام کرونا بزرگ‌تر شده و جا برای جست‌وخیز کردن این حیوانات بیشتر. این را مدیر باغ‌وحش می‌گوید: «کرونا به باغ‌وحش این فرصت را داد تا خانه روباه‌ها، کفتارها و گرگ‌ها را بزرگ کند. قبلا برای هر حیوان 50متر فضا داشتیم. الان با توسعه باغ‌وحش، 300متر برای 2گرگ، 400متر برای 2کفتار و 200متر هم برای 2قلاده روباه لانه درحال ساختنه. این یعنی اینکه حیوان‌ها می‌تونن فضای بیشتری برای زندگی داشته باشن». او می‌گوید، زمین خانه‌های جدید دیگر از بتن و آسفالت نیست و فضای خاکی دارد تا حیوان در آن راحت زندگی کند: «برای حیوون‌ها، جایگاه مدیریتی درست شده تا اونجا غذاشونو بخورن و واکسن بزنن. میشه گفت کرونا برای حیوونای باغ‌وحش اونقدرها بد نبوده و هرکسی به سهم خودش سود برده». 

باغ‌وحش ارم نمونه‌های متنوعی از حیوانات را گرد هم آورده است. جمع‌شدن 107گونه جانوری در قالب گروه‌های پستاندار، پرندگان و خزندگان. برخی از حیوانات مانند فیل را فقط می‌توان در این باغ‌وحش دید. فیل‌هایی که از راه دوری به ایران آمده‌اند. برخی دیگر هم که نسلشان در کشور منقرض شده در این باغ‌وحش هستند. مثل شیر ایرانی که خیلی دورتر از شیرهای آفریقایی در قفسی جدا در حال گذران زندگی است و از کشوری دیگر به زادگاهش ایران آورده شده است. اما دوران کرونایی چه بر سر این حیوانات آورده است؟ آنها با تنهایی و خلوت این روزهای باغ وحش چطور کنار آمده‌اند؟ فیل‌ها و جغدها، ببرها و شیرها، هرکدام قصه‌ای دارند. کسی چه می‌داند، شاید بسیاری از حیوانات در دل آرزو می‌کنند ایام کرونا به سر نرسد و اوضاع همینطوری بماند که هست. برای اینکه بدانیم قفس‌نشینان این روزهای باغ‌وحش، چه حال و هوایی دارند به باغ‌وحش ارم تهران رفته‌ایم؛ باغ‌وحشی که خیلی وقت است کسی از آن یاد نمی‌کند.

رصد شبانه‌روزی سلامت حیوانات باغ‌وحش ارم 
علی دقیقیان / مدیرعامل مجموعه فرهنگی و تفریحی ارم سبز 
باغ وحش تهران در سال 1333 در خیابان ولی‌عصر(عج) تأسیس و بعد از پیروزی انقلاب در سال 1371 به مجموعه 72هکتاری ارم منتقل و در وسعت 5هکتار ساخته شد. در مجموعه پارک ارم 110گونه مختلف جانوری مشتمل بر600حیوان زندگی می‌کنند. در شرایط کنونی کشور که ناشی از شیوع ویروس کروناست، فضای التهابی در جامعه وجود دارد و از این رو، ما نیز نگرانی جدی برای حفظ سلامت حیوانات مجموعه باغ‌وحش ارم داشته‌ایم. براساس اطلاعات و داده‌هایی که در سطح جهانی وجود دارد، این نگرانی وجود داشت که ممکن است بیماری کرونا از حیوان به انسان منتقل شود و حیوان ناقل ویروس باشد. مجموعه باغ‌وحش ارم جزو معدود باغ‌وحش‌هایی است که سیستم آزمایشگاهی، درمانی، دامپزشکی، حفاظت، نگهداری و سلامت حیوانات را در داخل مجموعه خود در اختیار دارد و از این رو، نیاز به مراجعه برای انجام آزمایش به مراکز خارج از مجموعه وجود ندارد. با توجه به این امکانات، رصد سلامت حیوانات مجموعه به شکل مستمر در دستور کار قرار دارد. این روند به شکل شبانه‌روزی در حال انجام است و در صورت مشاهده هرگونه تغییر در فرایند سلامتی حیوانات مجموعه موضوع به شکل جدی بررسی می‌شود. تاکنون موردی درباره ابتلای حیوانات باغ‌وحش به ویروس کرونا مشاهده نشده است و نگرانی در این‌باره نداریم. مجموعه باغ‌وحش ارم از ممنوعیت حضور گردشگران در مجموعه که ناشی از شیوع بیماری بوده است استفاده کرده و تلاش کرده است با آماده‌سازی‌ و بهسازی فضاهای قابل استفاده از باغ‌وحش، در دوران پساکرونا و زمان بازگشایی مراکز گردشگری و تفریحی شرایطی را ایجاد کند تا خانواده‌ها بتوانند از خدمات این مجموعه به شکل بهتری استفاده کنند.