میهمان ناخوانده محیط‌زیست ایران

میلاد خسروی- کارشناس ارشد بیوسیستماتیک جانوری

گروهی تحقیقاتی از دانشگاه شهیدبهشتی مطالعاتی را در مورد ماهیان غیربومی در آب‌های داخلی ایران آغاز کرده‌اند. در یکی از این مطالعات، به‌تازگی گونه‌ای جدید از کپورماهیان غیربومی تحت عنوان ماهی کاراس نقره‌ای ژاپنی در پارک ملی لار به ثبت رسیده که خویشاوندی نزدیکی با ماهی قرمز  که برای عموم مردم خصوصاً در ایام نوروز آشناست، دارد.
گونه غیربومی به موجود زنده‌ای (از جمله گیاهان و جانوران) گفته می‌شود که به خارج از محدوده پراکندگی طبیعی خود به‌صورت عمدی یا تصادفی به‌دلیل فعالیت‌های انسانی وارد یا به‌اصطلاح معرفی می‌شود. در صورتی که این گونه‌ها بتوانند خود را با شرایط جدید محیطی که در آن وارد شده‌اند، سازگار کنند جمعیت پایدار تشکیل می‌دهند و به‌گونه مهاجم تبدیل می‌شوند. گونه‌های مهاجم می‌توانند طیف وسیعی از پیامدهای زیست‌محیطی، اقتصادی و اجتماعی به بار آورند و حتی قادرند گونه‌های بومی یک منطقه را با خطر انقراض کامل مواجه کنند.
عمده‌ترین دلایل جابه‌جایی و معرفی ماهیان غیربومی به نقاط مختلف جهان، تجارت ماهیان زینتی و ماهیان با ارزش اقتصادی، فعالیت‌های آبزی‌پروری و شیلات به‌صورت غیراستاندارد، صنعت کشتیرانی، تغییر مسیر‌های آب و کنترل عوامل بیماری‌زا و آفت‌ها هستند.
گونه‌ای که به‌تازگی در ایران و پارک ملی لار ثبت شده، فاقد نام فارسی  جزو گروهی از خانواده بزرگ کپورماهیان است که تحت عنوان ماهیان کاراس بومی ژاپن است و در قاره اروپا و آمریکای شمالی نیز به‌عنوان گونه غیربومی ثبت شده و حضور آن در ایران و غرب آسیا به ثبت رسیده است.
مطالعات نشان داده است ماهیان کاراس به طیف وسیعی از شرایط و استرس‌های محیطی ازجمله آلودگی و کمبود اکسیژن، مقاوم هستند و اثرات نامطلوب محیطی برجای می‌گذارند.
  این ماهی می‌تواند منجر به کاهش جمعیت ماهیان کپور بومی شود. اخیراً گزارش‌هایی از پارک ملی لار رسیده که مشخص می‌کند جمعیت این گونه با افزایش زیاد مواجه شده و برای تغذیه و زیستگاه با ماهیان بومی و سایر گونه‌های آبزی به رقابت می‌‌‌پردازد و حتی با تغذیه از خود آنها فراوانی و تنوع گونه‌های بومی را کاهش می‌دهد.
همچنین با تغذیه این ماهی از گیاهان و سایر مواد آلی، زیستگاه (خصوصا محل تخم‌ریزی) برای بسیاری از گونه‌های بومی از بین رفته و شرایط بقا برای آنها سخت‌تر خواهد شد. با توجه به اینکه این ماهی از طیف وسیعی از مواد غذایی و آلی (از جمله گیاهان، بی‌مهرگان، تخم ماهی‌ها و دوزیستان و حتی ماهیان کوچک) در بستر رودخانه‌ها و تالاب‌ها تغذیه می‌کند، می‌تواند علاوه بر ایجاد آلودگی در آب به‌صورت غیرمستقیم به رشد بی‌رویه جلبک‌ها در آب کمک کند. در نتیجه ماهی کاراس باعث کاهش اکسیژن محلول در آب می‌شود که در صورت وقوع این پدیده، شرایط زیست‌محیطی لازم جهت بقای گونه در معرض تهدید قزل‌آلای خال‌قرمز در پارک ملی لار بسیار بدتر از پیش می‌شود.