حیات ناقص فردید

مصطفی شوقی ـ مستندساز 

«حیات شگفت‌انگیز فردید» را می‌توان در 2دقیقه پایانی این مستند مشاهده کرد؛ همانطور که مجری برنامه می‌گوید؛ «متأسفم که بسیاری ازسخنان استاد را درک نکردم، عالم او سوای عالم ماست...» همپای این مجری هم مخاطب هیچ نمی‌فهمد و درکی از گفته‌های پرشور میهمان برنامه ندارد.
سید احمد فردید که هیچ مکتوب نکرده است و به فیلسوف شفاهی معروف است در مستند حیات شگفت انگیز... ساخته علی میرسپاسی و حامد یوسفی، چیزی بیشتر از آنچه از احمد فردید می‌دانیم، یعنی همان نادانستگی، به مخاطب اضافه نمی‌کند. ما با مجموعه‌ای از سخنان و آرشیوهایی در مورد فردید روبه‌رو هستیم که همیشه بوده و هر گاه از فردید در همه سال‌های اخیر سخن رفته، گفته شده و اتفاقا همین تکرار مکررات و بیش نگفتن بر رازآلودگی فردید افزوده است. گویی او در همه این سال‌ها که نبوده، متوقف شده است! 
مستند در بیان روایت از فردید ناقص است و مخصوصا در تأثیر او در میان انقلابیون بعد از انقلاب تنها به مشهورات اشاره دارد و حتی جایی که از مرحوم عباس معارف، به‌عنوان شاگرد خلف فردید نام می‌برد، تنها به تنبورنوازی او که فیلمش در اینترنت موجود است، اشاره می‌کند و خیلی سریع از او می‌گذرد. گویی معارف نزد فردید تنها موسیقی یاد می‌گرفته است! از سوی دیگر، کسانی چون مرحوم مددپور و شهید آوینی که بیش از دیگران در عرصه عمومی مشهور هستند نیز از شاگردان و پیروان او بودند که با نگاهی دینی و انقلابی «غرب حشرات الارض» فردید را تئوریزه می‌کردند.
مستند در زندگی بعد از انقلاب فردید سردرگم است شاید مثل خود فردید که با عجله تیپ و لباسش تغییر می‌کند. اینکه فردید به روی انقلابیون جوان و طبعا ضد‌غرب تأثیرگذار است یا اینکه مفهوم تهاجم فرهنگی نیز از تعلیمات فردید وام گرفته شده، همانند روایت فیلم بر پایه مشهورات و مبهم است و واکاوی دقیقی نمی‌شود. واقعا اگر تفکر فردید این همه مهم است درساحت سیاست و فرهنگ بعد از انقلاب بهمن57 شایسته و ضروری است که برای یک‌بار به‌طور واضح و با بیان مصادیق دقیق مورد بررسی و دقت لازم قرار گیرد. به‌نظر می‌رسد شیوه مستندسازان حیات شگفت‌انگیز همانند استاد شفاهی و به روایت‌های تقلیل یافته از سلوک رفتاری سیداحمد فردید است.
سید احمد فردید در پیش از انقلاب به‌شدت ضد‌کمونیست بود و همین او را به‌عنوان یک مدافع سرسخت پهلوی تبدیل کرده بود. نکته مهم که همیشه در مورد کسانی مثل فردید یا بیشتر سیدحسین نصر فیلسوف سنت‌گرای ایرانی که در نزدیکی با رجال پهلوی به ریاست دفتر فرح نیز رسید، مغقول افتاده؛ تلاش آنها برای تعیین و تدوین ایدئولوژی برای سلسله پهلوی بود. مستند حیات شگفت‌انگیز، اشاره بسیار کمی به این موضوع دارد به‌صورتی که آن را در حد تناقض با حیات بعد از انقلاب فردید تقلیل می‌دهد. این ضدیت یا زیست دوگانه نزد مخالفان فردید همواره با عنوان طعنه‌آمیز دورویی و رفتار منافقانه مطرح می‌شود. درحالی‌که به‌نظر می‌رسد فردید تغییر نمی‌کند او همانی را که در روزنامه رستاخیز در سال‌های میانی دهه 50 می‌گوید که در تلویزیون جمهوری اسلامی گفته است. فردید برای لحظه‌ای از «پس فردای اتوپیایی‌اش» عدول نکرد و اتفاقا انقلاب ایران را مساعدتر از استبداد دیوان‌سالار پهلوی برای رسیدن به فردا و پس فردایش می‌دانست. از این‌رو انتظار می‌رفت در مستند حیات شگفت‌انگیز که علی میرسپاسی استاد دانشگاه آن را پژوهشگری کرده در این مورد نیز سخن برود.
بازگردیم به آن 2دقیقه پایانی که بهترین بخش مستند است؛ همان تصاویر آرشیوی مناظره تلویزیونی که مجری برنامه گفت: «متأسفم که بسیاری از سخنان استاد را درک نکردم، عالم او سوای عالم ماست...» مستند حیات شگفت‌انگیز فردید هیچ کمکی به درک از استاد احمد فردید نکرده و در همان سطح مانده است و تنها گزارشی از زندگی اوست.