سرنوشت تلخ حمام‌های تاریخی شمیران
آه سرد گرمابه‌ها
پریسا امیرقاسم خانی
شاید در نگاه اول گرمابه‌های تاریخی یک مکان یا ساختمان ساده به نظر آیند ولی واقعیت این است که فرهنگ، سبک زندگی، آداب و رسوم و قصه‌ها و... را به تصویر می‌کشند ولی متأسفانه تعداد کثیری از آنها در حال از بین رفتن هستند. اگر مسئولان زود به فکر چاره نیفتند این بناهای تاریخی مثل بسیاری از میراث‌های فرهنگی از بین خواهند رفت و این‌طوری بخشی از هویت و اصالت مردم سرزمین‌مان نابود می‌شود. در این گزارش به بررسی وضع 2حمام تاریخی که قدمتی چند صدساله دارند و هر لحظه امکان از بین رفتن آنها هست پرداخته‌ایم.
300 سال قدمت
وقتی از کوچه سربالایی حسینیه در محله فرحزاد بالا بروید بنایی از جنس کاهگل و ساروج با سقف گنبدی شکل را مشاهده می‌کنید که روبه‌روی حسینیه فرحزاد قرار دارد. «مجید فرحزادی» از اهالی قدیمی می‌گوید: «طبق مدارک و مستندات، 4 نسل قبل، زمانی که فرحزاد یک روستا بود زمین گرمابه توسط حاج مهدی قلی لآلی، پدر حاج سلیمان لآلی، وقف و سپس بنای آن توسط اهالی ساخته شد که امروز قدمتی بیش از 300 سال دارد.» نکته جالب این است که حمام شکل اصلی خود را حفظ کرده و سبک معماری آن به دوره قاجار بازمی‌گردد. اکنون حمام جزو اموال عمومی محله فرحزاد به شمار می‌رود و تولیت آن به دست اهالی است.
بودجه لازم وجود ندارد
در ورودی گرمابه کمی پایین‌تر از سطح زمین قرار دارد. چند پله شما را به داخل هدایت می‌کند. داخل هنوز به سبک چند صد سال قبل سربینه، حوضچه، خزینه، سقف گنبدی شکل و نورگیر و... دارد و هراز چند گاهی توسط اهالی احیا می‌شود اما تبدیل به ساختمانی متروکه و در گرد و غبار گم شده است. «علی فرحزادی» از اعضای هیئت نگهداری اموال عمومی فرحزاد می‌گوید: «به گفته کارشناسان میراث، حمام قابلیت ثبت آثار ملی را هم دارد. با این حال‌کاری صورت نگرفته است. مردم می‌خواهند حمام به پاتوق فرهنگی تبدیل شود ولی بودجه لازم وجود ندارد.»
کی نوبت ثبت حمام امامزاده می‌شود؟
در شمال غربی میدان امامزاده قاسم(ع) هم ساختمان نیمه مخروبه‌ای هست که حدود 150 سال قبل حمام عمومی روستای امامزاده قاسم(ع) به شمار می‌رفت و مانند تمام گرمابه‌های تاریخی 2 قسمت زنانه و مردانه و سقف گنبدی و... داشت. سال 1325 نیز 8 دوش در حمام نصب شد. از ابتدا آب و سوخت حمام به سختی و توسط اهالی از نهرها و چوب درختان تأمین می‌شد. دهه 70 اداره اوقاف متولی اداره حمام شد. اکنون حمام به‌صورت ویرانه رها شده و هر لحظه در حال فرو ریختن است.
کنار در ورودی چند مبل و صندلی شکسته دیده می‌شود. 3میله آهنی دیوارهای باقیمانده حمام را نگاه داشته‌اند. بخشی از سقف گنبدی شکل قسمت زنانه تخریب شده است. «ابوالفضل ربیعی» دبیر شورایاری محله می‌گوید: «اهالی خواستار این هستند که حمام به ثبت آثار ملی برسد و بعد از بازسازی به مرکز فرهنگی تبدیل شود.» «فرهاد نظری» کارشناس ثبت آثار تاریخی سازمان میراث فرهنگی می‌گوید: «حمام امامزاده به علت قدمت و همجواری با امامزاده در نوبت ثبت آثار ملی قرار دارد.» ولی هنوز بعد از چند سال نوبت ثبت و بازسازی آن فرا نرسیده است. بیم آن می‌رود حمام امامزاده قبل از اینکه در فهرست ثبت آثار ملی قرار گیرد از بین برود.
نقش گرمابه‌ها در آداب و رسوم تهرانی‌ها
از دیرباز حمام‌های تاریخی در تهران محلی برای برگزاری انواع رسم‌ها مانند حمام دامادی، حمام زایمان و... بودند. به علاوه به نوعی پاتوق محله برای گردهمایی اهالی به شمار می‌رفتند. گاهی خانم‌های محله از صبح تا عصر در حمام جمع می‌شدند یا آقایان ساعت‌های طولانی در حمام به قلیان کشیدن می‌پرداختند. به همین دلیل حمام محل تفریح و صله‌ارحام به شمار می‌رفت. به علاوه بسیاری از اخبار و تصمیم‌گیری‌های مهم محله در گرمابه‌ها صورت می‌گرفت.
احیای حمام تاریخی دزاشیب
در محله دزاشیب و در کوچه تکیه هم گرمابه تاریخی وجود دارد که به گفته کارشناسان قدمت آن به حدود 300سال می‌رسد.
روایت است مجدالدوله، حاکم وقت، حمام را برای رفاه اهالی ساخته است. ابتدا اداره حمام دست اهالی بود ولی همان حدود دهه 70 به اداره اوقاف رسید. اداره اوقاف نیز آن را به ملک شخصی واگذار کرد. مالک شخصی قصد داشت گرمابه را تخریب کند ولی توسط سازمان میراث فرهنگی از این کار منع شد و سال 1395 حمام به ثبت آثار ملی رسید. «امید خدمه امام رضایی» از کارشناسان مرمت و بازسازی حمام می‌گوید: «معماری حمام نشان از دوره قاجار و پهلوی می‌دهد.» مدتی است که گرمابه توسط سازمان میراث فرهنگی به همان سبک معماری مرمت و بازسازی و به موزه فرهنگی محله دزاشیب تبدیل
شده است.
در همینه زمینه :
