موزه کلاه فرنگی با شرط و شروط

رجبعلی خسروآبادی- کارشناس حوزه میراث فرهنگی

چند سالی است که مرمت، احیا و در اختیار قرار گرفتن بناهای تاریخی در تهران از سوی مدیریت شهری دنبال می‌شود. یکی از افرادی که این مسئله را پیگیری می‌کند، آقای احمد مسجدجامعی هستند که در برنامه‌های تهرانگردی و بازدید از ابنیه ارزشمند به حفظ آنها تأکید دارند. زمانی که در اداره‌کل میراث فرهنگی مسئولیت داشتم همراه با ایشان و درپی بازدید از محله‌های تهران و برخی از ابنیه و مراکز اماکن تاریخی، تفاهم‌هایی برای حفظ چند بنای تاریخی یا املاک واجد ارزش، صورت گرفت. در این تفاهم‌ها، مشخص می‌شد که شهرداری‌ منطقه مربوطه، شورای شهر، سازمان‌هایی مثل زیباسازی، میراث فرهنگی و ارگانی که ملک را در اختیار داشت، چه اقداماتی را باید انجام دهند. در این بین، برخی از تفاهم‌ها به نتیجه رسید و برخی دیگر نه.
یکی از مکان‌هایی که در بازدیدهای تهرانگردی بر مرمت و حفظش تأکید شد، عمارت کلاه‌فرهنگی عشرت‌آباد واقع در منطقه7 و ضلع شمال غربی میدان سپاه بود. قدمت این بنا به دوره قاجاریه برمی‌گردد و از نظر زیبایی و المان‌های معماری شاخصه‌های مناسبی دارد. یادم می‌آید پس از بازدید، با مسئولان معاونت فرهنگی سپاه که عمارت را در اختیار داشتند جلسه‌ای گذاشتم که نتیجه‌اش منجر به امضای تفاهمنامه‌ای میان شهرداری، اداره‌کل میراث فرهنگی تهران، شورای شهر تهران و سپاه تهران شد.
در این تفاهم، قرار بر این بود شهرداری هزینه مرمت، مجوز و بازسازی را تقبل کند. با حمایت آقای مسجدجامعی نیز طرحی برای ایجاد معبری از میدان سپاه به سمت عمارت ارائه شد تا از آن طریق مردم بتوانند به‌طور محافظت شده به کلاه فرنگی راه پیدا کنند. چند ماهی گذشت ولی موضوع ساخت‌وساز جنوب عمارت پیش آمد و تفاهم به‌گونه‌ای به حاشیه رفت. در ساخت‌وساز مورد نظر، نکات استانداردی از لحاظ سیمای بصری و رعایت حدود میراث فرهنگی خیلی مورد اهمیت قرار نگرفته بود. همین مسئله به اعتراضی از سوی ما انجامید تا جایی که حتی کار به شورای‌عالی و شهرسازی کشید. سرانجام در معاونت وزارت دفاع، جلسه‌ای برگزار شد و در نهایت با پیگیری‌های دادگاه‌های نظامی، تعداد طبقات کاهش یافت و بنایی را با نمای سبز و سفید کنونی را مشاهده می‌کنیم. اما حالا با پیگیری مدیریت شهری خوشبختانه طرح حفظ و مرمت عمارت کلاه فرنگی دوباره به جریان افتاده که از سلسله پیگیری‌های حفظ بناهای تاریخی و ارزشمند و عمومی‌سازی آنها به‌حساب می‌آید. در این میان گفته می‌شود که در تفاهم انجام شده، قرار است عمارت کلاه فرنگی به موزه تبدیل شود. بر این اساس باید دقت شود که مرمت به‌گونه‌ای صورت بگیرد که از نظر کارکردی با موزه متناسب باشد. یعنی به شرطها و شروطها. به‌عبارتی مرمت در قالب موزه سلاح شکل بگیرد تا قابلیت استفاده پیدا کند؛ در غیراین صورت بنا آسیب می‌بیند. به بیان ساده‌تر می‌توان گفت که هر نوع سلاحی مثل توپ را نمی‌توان در آنجا مستقر کرد. به‌طور نمونه تنها نمونه‌هایی از اسلحه‌های سبک باید به نمایش گذاشته شود که همانند آنها را در یکی از ساختمان‌های موزه تیمورتاش می‌بینیم. موزه قواعد خاص خود را می‌خواهد.