قربانیان خاموش قرنطینه

سیاوش فلاح پور ـ خبرنگار

در روزگار سیطره رسانه‌ها و ابزارهای قدرتمند ارتباط جمعی، باز هم رنج و دردهای روزمره انسان‌ها از چشم افکار عمومی دور است؛ چراکه این واقعیت‌های تلخ در مقابل بحران‌های فراگیر اقتصادی و سیاسی، مجال چندانی برای خودنمایی در رسانه‌های بزرگ ندارد. با این حال چنین واقعیت‌های سیاهی، اگرچه در سایه و دور از چشم رسانه‌ها، همچنان بخشی جدایی‌ناپذیر از جهان ما هستند. قرنطینه و محدودیت حضور اجتماعی در بسیاری از شهرهای جهان، فضای جدیدی را در مناسبات عمومی، رسانه‌ها و حتی شبکه‌های اجتماعی خلق کرده است. بسیاری این روزها تلاش دارند مردمانی را که ناچار به خانه‌نشینی شده‌اند سرگرم کنند. شبکه‌های اجتماعی هم پر است از پیشنهادهای سخت و ساده برای گذراندن بهتر دوران قرنطینه! اما در این میان، هستند انسان‌هایی که قرنطینه بر رنج و دردشان افزوده است؛ آن هم در شرایطی که کسی صدایشان را نمی‌شنود. به گفته سازمان حمایت از حقوق زنان در لبنان، خشونت علیه زنان در دوران قرنطینه تا 40درصد نسبت به شرایط عادی افزایش داشته است. مشابه این آمار را با درصدهایی بیشتر و کمتر، نه‌تنها در دیگر کشورهای عربی منطقه، بلکه حتی در کشورهای پیشرفته‌تری همچون اروپا نیز می‌توان مشاهده کرد.
علیا عواضه، فعال لبنانی حقوق زنان در این‌باره به شبکه العربیه، می‌گوید: سازمان‌های مرتبط در تلاش هستند با اقداماتی نظیر معرفی خط تلفن 24ساعته برای گزارش موارد خشونت خانگی از شدت این پدیده در دوران قرنطینه بکاهند، با این حال اما تعلیق بخش عمده فعالیت‌های دولتی و غیردولتی به‌دلیل شیوع ویروس کرونا کار را برای همه سخت کرده است.
به گفته منابع محلی در تونس، میزان گزارش موارد خشونت خانگی علیه زنان از ابتدای قرنطینه تا‌کنون 5برابر افزایش داشته است. لینا بن‌مهنی، فعال حقوق بشر تونسی در این‌باره به روزنامه العربی‌الجدید می‌گوید: وضعیت زنان در معرض خشونت طی این مدت به قدری نگران‌کننده شده که برخی مقامات دولتی وعده داده‌اند اماکن مشخصی را برای قرنطینه جداگانه این زنان آماده کنند. از سوی دیگر در شبکه‌های اجتماعی این کشور کمپین‌هایی به راه افتاده که از شهروندان می‌خواهد درصورت اطلاع از وقوع خشونت علیه زنان در میان همسایگانشان بی‌تفاوت نمانده و فورا مداخله کنند. با این حال، روشن نیست چنین فراخوان‌هایی در جامعه تونس یا دیگر جوامع سنتی منطقه تا چه اندازه مورد استقبال مردم قرار گیرد.
فضای اجتماعی متفاوت کشورهایی نظیر لبنان یا تونس نسبت به دیگر بخش‌های جهان عرب موجب شده صدای زنان در معرض خشونت و حامیانشان دست‌کم در سطح شبکه‌های اجتماعی این کشورها بیشتر شنیده شود؛ واقعیتی که هرگز به‌معنای وجود نسبتی کمتر از خشونت علیه زنان در دیگر کشورهای عربی نیست. درواقع می‌توان گفت فهم این پدیده در جوامع بسته‌تر، صرفا نیازمند بررسی و خوانشی دقیق‌تر از واقعیت‌های زیر پوست این جوامع است. برای مثال، اگرچه این روزها مقاله یا حتی گزارشی معتبر از خشونت علیه زنان در اردن وجود ندارد اما جست‌وجوی نام «ایمان الخطیب»، زن 36ساله اردنی برای درک ابعاد بحران کافی است. او که چند سالی است از همسر خود جدا شده، هفته گذشته با انتشار ویدئویی در فیس‌بوک از خشونت شدید برادرانش علیه خود و فرزندش در ایام قرنطینه سخن گفته و به این ترتیب از مردم و البته مقامات دولتی درخواست کمک کرده است. بررسی بازتاب‌های این ویدئو در شبکه‌های اجتماعی، بیانگر وجود موارد مشابه فراوان در میان زنان و دختران اردنی است؛ مواردی که در اکثر موارد حتی تا مرز ثبت یک گزارش رسمی هم پیش نمی‌روند.
جالب آنکه به استثنای داده‌های نامعتبر (غیر قابل پیگیری و راستی‌آزمایی) در شبکه‌های اجتماعی، نشانه‌های قابل ارجاع خشونت علیه زنان در عربستان سعودی از کشوری نظیر اردن هم سخت‌تر یافت می‌شود؛ درحالی‌که وضعیت حقوق زنان در این کشور برای افکار عمومی تا حد زیادی شناخته شده است. با وجود این اما # لیش_مابلغت (چرا اعلام نکردی) هشتگی است که طی روزهای گذشته چندین بار در توییتر عربی (سعودی) ترند شده و توجه مخاطبان این شبکه اجتماعی را به‌خود جلب کرده است. زنان سعودی با استفاده از این هشتگ ضمن بیان تجربیات خود از خشونت خانگی، آزار جنسی از سوی محارم یا حتی تجاوز، یکدیگر را برای ثبت شکایت رسمی و پیگیری حقوقشان تشویق می‌کنند؛ اگرچه این فراخوان‌ها هم با توجه به آمار غیرواقعی خشونت علیه زنان در نهادهای دولتی عربستان، مورد استقبال زنان این کشور قرار نگرفته است.
علیاء الهذلول، خواهر فعال مشهور سعودی حقوق زنان، لجین الهذلول که طی 3سال گذشته در زندان بوده، درباره دلایل عدم‌اقبال زنان سعودی به چنین فراخوان‌هایی می‌نویسد: فرهنگ سنتی و رفتارهای دولت، 2 عامل اصلی ترس زنان از گزارش خشونت‌های صورت گرفته علیه آنهاست. از یک سو زنان نسبت به قضاوت جامعه و تغییر جایگاه قربانی و ظالم احساس ترس و نگرانی دارند، از سوی دیگر نیز اعتمادی نسبت به همراهی نهادهای مسئول با زنان علیه فشارهای خانگی وجود ندارد؛ آن هم در شرایطی که بسیاری از فعالان سعودی حقوق زنان به‌رغم مواضع رسمی ولیعهد، طی سال‌های اخیر دستگیر و زندانی شده‌اند.
مشخص نیست بحران کرونا و به تبع آن، سیاست‌های قرنطینه و محدودیت حضور اجتماعی شهروندان تا چه زمان ادامه دارد اما از هم‌اکنون می‌توان با قاطعیت گفت که افزایش خشونت علیه زنان، پیامدهای بلندمدتی برای خانواده‌ها و جوامع عربی و البته غیرعربی به‌دنبال خواهد داشت.